Wojska Chemiczne – Część I – lata 1945-1965
Artykuł rozpocznę od wprowadzenia, przede wszystkim chciałbym zaznaczyć że skupiłem się na zmianach organizacyjnych w jednostkach wojsk chemicznych wszystkich rodzajów wojsk i służb. Po drugie opierałem się na dokumentach źródłowych z Centralnego Archiwum Wojskowego, a więc można powiedzieć z pierwszej ręki, jednak nie zawsze udało się dotrzeć do wszystkich informacji, takim jaskrawym przykładem będzie na pewno luka jeśli chodzi o ustawienie wojenne jednostek w latach 1958-1963, kiedy to funkcjonował plan mobilizacyjny „PM-58” do którego póki co nie udało mi się dotrzeć. Plan ten jest jednak dosyć ważny gdyż tam po raz pierwszy pojawiają się Wojska Frontu, więc mogę jedynie zasugerować by przyjąć że plan „PM-58” był podobnym do późniejszego planu „PM-63”, który postarałem się tutaj przedstawić w obrębie jednostek chemicznych. Ponieważ tematyka jest rozległa to na pewno są w artykule jakieś drobne błędy, a więc mile widziane sugestie i poprawki które będę mógł skonfrontować z dokumentami źródłowymi i wprowadzić ewentualne poprawki. W kwestii nazewnictwa w tabelach mobilizacyjnych stosowałem pewne rodzaje skrótów, Poz „P” – oznacza że jednostka w czasie wojenny pozostawała na swoim etacie pokojowym, Tylko „P” – oznacza że jednostka nie istnieje w czasie wojennym i jest bazą do formowania jednostek istniejących tylko w czasie wojennym, Tylko „W” – oznacza że jednostka nie jest rozwinięta w czasie pokoju i istnieje tylko w czasie wojennym. Wykonałem również trzy mapy, w których staram się pokazać jaka była dyslokacja jednostek i które garnizony były garnizonami „chemicznymi”. Dodam że jest to I część opracowania, obecnie pracuję nad częścią II, która obejmie lata 1966-1985.
Wszelkie komentarze i uwagi mile widziane, proszę przesyłać na administrator [at] jednostki-wojskowe.pl
Historię wojsk chemicznych chciałbym Państwu przybliżyć od okresu po zakończeniu II Wojny Światowej, historię tę należało by rozpocząć od Rozkazu Organizacyjnego Naczelnego Dowódcy WP Nr 0140/Org. z dnia 7.06.1945 r. kiedy to jako instytucję centralną sformowano Departament Chemiczny M.O.N. według etat Nr 1/35 o stanie osobowym 28 wojskowych. Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 026/Org. z dnia 3.09.1945 r. departament otrzymał numer poczty polowej 56675.
Historię jednostek bojowych należy rozpocząć od Rozkazu Organizacyjnego Naczelnego Dowódcy WP Nr 0244/Org. z dnia 12.09.1945 r., kiedy to na bazie 2 Pomorskiego Samodzielnego Zmotoryzowanego Batalionu Miotaczy Ognia polecono sformować w terminie do 30.09.1945 r. w Skierniewicach 2 Pomorski Samodzielny Batalion Obrony Przeciwgazowej według etatu Nr 12/1 z ogólną liczbą 254 ludzi. Jednocześnie na bazie 26 Frontowego Magazynu Chemicznego tym samym rozkazem sformowano w terminie do dnia 30.09.1945 r. w Łodzi 26 Centralny Magazyn Chemiczny według etatu Nr 12/2 z ogólną liczbą 77 ludzi, na uzupełnienie magazynu wykorzystano również 11 i 27 Magazyn Chemiczny 1 i 2 Armii, które miały się rozformować do 20.09.1945 r.
Po zmianach w jednostkach operacyjnych doszło do kolejnego przeformowania, na podstawie Rozkazu Organizacyjnego Naczelnego Dowódcy WP Nr 0268/Org. z dnia 25.09.1945 r. przeformowano Departament Chemiczny M.O.N. na Wydział Chemiczny M.O.N. według etatu Nr 1/85 o stanie osobowym 22 wojskowych i 1 kontraktowy.
W 1946 roku doszło do redukcji stanów etatowych jednostek chemicznych, Rozkazem Organizacyjnym Naczelnego Dowódcy WP Nr 021/Org. z dnia 22.01.1946 r. 2 Pomorski Samodzielny Batalion Obrony Przeciwgazowej w terminie do 20.02.1946 r. przeformowano na etat Nr 12/3 o stanie 140 wojskowych, a 26 Centralny Skład Chemiczny (taką nazwą posłużono się w rozkazie) przeformowano na etat Nr 12/4 o stanie 66 wojskowych i 12 kontraktowych. Redukcja dotknęła również centralne struktury, Rozkazem Organizacyjnym Naczelnego Dowódcy WP Nr 034/Org. z dnia 9.02.1946 r. rozformowano Wydział Chemiczny M.O.N. w terminie do dnia 10.03.1946 roku.
Rozkazem Organizacyjnym Naczelnego Dowódcy WP Nr 053/Org. z dnia 30.03.1946 r. nadano jednostkom Wojska Polskiego 4-cyfrowe numery, i tak 2 Pomorski Samodzielny Batalion Obrony Przeciwgazowej otrzymał numer JW 2453, natomiast 26 Centralny Skład Chemiczny numer JW 2257.
W celu nadania nazwy zgodnej z posiadanym uzbrojeniem, Rozkazem Organizacyjnym Naczelnego Dowódcy WP Nr 0119/Org. z dnia 27.07.1946 r. 2 Pomorski Samodzielny Batalion Obrony Przeciwchemicznej przemianowano na 2 Pomorski Batalion Miotaczy Ognia, ustanowiono również dzień Święta jednostki na 24 sierpnia, batalion odznaczono również Orderem Grunwaldu II klasy.
Warto zwrócić uwagę na nazwy składnicy chemicznej, otóż w początkowych latach po 1945 roku, pilnowanie nazewnictwa było słabo egzekwowane, i tak na podstawie Rozkazu Naczelnego Dowódcy WP Nr 0220/Org. z dnia 3.12.1946 r. zmieniono nazwę 26 Centralnego Składu Chemicznego na Centralna Składnica Sprzętu CHemicznego.
Kolejna reorganizacja jednostek chemicznych nastąpiła rok później na podstawie Rozkazu Organizacyjnego Ministra Obrony Narodowej Nr 0171/Org. z dnia 22.06.1947 r., w terminie do 20.07.1947 r. przeformowano 2 Pomorski Batalion Miotaczy Ognia na etat Nr 12/6 o stanie 197 wojskowych, natomiast Centralną Składnicę Sprzętu Chemicznego przeformowano na etat Nr 12/5 o stanie 53 wojskowych.
Warto też zaznaczyć że w okresie tym przeniesiono jednostki chemiczne do Modlina.
W 1948 roku sformowano pierwszą jednostkę szkolną dla wojsk chemicznych, na podstawie Rozkazu Organizacyjnego Ministra Obrony Narodowej Nr 03/Org. z dnia 7.01.1948 r. sformowano 8-miesięczny Kurs Oficerów Służby Chemicznej w Modlinie według etatu Nr 20/91 o stanie osobowym 5 wojskowych i 1 kontraktowy oraz 35 oficerów słuchaczy stanu zmiennego. Na podstawie Zarządzenia Organizacyjnego Szefa Sztabu Generalnego Nr 049/Org. z dnia 13.09.1948 r. kurs otrzymał numer JW 5641.
Zwiększono także stany osobowe jednostek chemicznych, Rozkazem Organizacyjnym Ministra Obrony Narodowej Nr 0131/Org. z dnia 23.06.1948 r. w terminie do 25.07.1948 r. Centralną Składnicę Sprzętu Chemicznego przeniesiono na etat Nr 12/7 o stanie osobowym 54 wojskowych i 28 kontraktowych, natomiast 2 Pomorski Batalion Miotaczy Ognia na etat Nr 12/8 o stanie osobowym 232 wojskowych i 16 kontraktowych, dokonano także drobnej korekty etatu Kursu Oficerów Służby Chemicznej. Można dodać że pismem z dnia 19.07.1948 r. w sprawie sprostowania omyłem poprawiono stan osobowy etatu Nr 12/8 na 232 wojskowych i 12 kontraktowych.
Na początku 1949 r. poszerzono zakres nauczania na sformowanym w 1948 roku kursie, Rozkazem Organizacyjnym Ministra Obrony Narodowej Nr 017/Org. z dnia 18.01.1949 r. Kurs Oficerów Służby Chemicznej przeformowano na Kurs Oficerów Służby Technicznej według etatu Nr 20/128 o stanie osobowym 10 wojskowych i 4 kontraktowych. Jeszcze w 1949 r. kurs ten został przeniesiony do Rembertowa na podstawie Rozkazu Ministra Obrony Narodowej Nr 017/III z 19.09.1949 r., co ciekawe w 1949 roku przeformowano kurs na kolejny etat, Zarządzeniem Organizacyjnym Szefa Sztabu Generalnego Nr 0105/Org. z dnia 13.12.1949 r. kurs przeformowano w terminie do dnia 1.01.1950 r. na etat Nr 20/165 o stanie osobowym 23 wojskowych i 4 kontraktowych.
W 1949 roku nastąpił również rozwój samodzielnych pododdziałów chemicznych na szczeblu dywizji, Rozkazami Organizacyjnymi Ministra Obrony Narodowej Nr 0055/Org. oraz 0056/Org. z dnia 30.03.1949 r. sformowano 18 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w składzie 14 Dywizji Piechoty, 19 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w składzie 12 Dywizji Piechoty, 20 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w składzie 4 Dywizji Piechoty, 23 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w składzie 5 Dywizji Piechoty według etatu Nr 2/91 o stanie osobowym 46 wojskowych.
Kolejne kompanie formowano wraz z formowaniem Terytorialnych Dywizji Piechoty, i tak Rozkazem Organizacyjnym Ministra Obrony Narodowej Nr 06/Org. z dnia 26.01.1950 r. w terminie do dnia 1.08.1950 r. sformowano według etatu Nr 2/109 o stanie 25 wojskowych, 21 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w składzie 7 Terytorialnej Dywizji Piechoty, 25 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w składzie 15 Terytorialnej Dywizji Piechoty, 32 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w składzie 2 Terytorialnej Dywizji Piechoty, 34 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w składzie 3 Terytorialnej Dywizji Piechoty.
W pierwszym kwartale 1950 r. na podstawie Rozkazu Organizacyjnego Ministra Obrony Narodowej Nr 09/Org. z dnia 7.02.1950 r. sformowano Szefostwo Służby Chemicznej jako JW 4465 w terminie do 1.03.1950 r. według etatu Nr 1/228 o stanie 18 wojskowych i 5 kontraktowych. Co ciekawe niedługo po sformowaniu szefostwa Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego Nr 092/Org. z dnia 11.05.1950 r. anulowano numer JW szefostwa oraz Kursu Oficerów Służby Chemicznej i zezwolono im na używanie pełnej nazwy w korespondencji jawnej i tajnej.
Na podstawie Rozkazu Ministra Obrony Narodowej Nr 0011/III z dnia 25.02.1950 r. 20 Kompania Obrony Przeciwchemicznej została przeniesiona z m. Leszno do m. Krosno Odrzańskie przy ulicy Obrońców Stalingradu, zadanie zmiany miejsca postoju miano wykonać do dnia 30.09.1950 r., tym samym rozkazem przeniesiono także 23 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej, która przeszła z Międzyrzecza do m. Wędrzyn.
Jednostki chemiczne w pierwszym planie mobilizacyjnym „PM-1”
W sierpniu 1950 r. wprowadzono pierwszy powojenny plan mobilizacyjny „PM-1”, również 2 Pomorski Batalion Miotaczy Ognia otrzymał zadania mobilizacyjne, jednostka na czas „W” miała przeformować się na etat wojenny Nr 012/2 w terminie N-4-24, batalion miał zmienić nazwę na 2 Pomorski Zmotoryzowany Batalion Miotaczy Ognia, jednostka miała numer mobilizacyjny 2453-241. Również Centralna Składnica Sprzętu Chemicznego miała przejść na etat wojenny Nr 026/2 w terminie N-4-24, jednostka miała pozostać przy swojej nazwie i otrzymała numer mobilizacyjny 2257-244. Co ciekawe 2 Pomorski Batalion Miotaczy Ognia otrzymał również zadanie przygotowania i przeprowadzenia mobilizacji 1 Kompanii Karnej Armii, co ciekawe zadanie to później wykazem zmian do planu „PM-1” przekazano Centralnej Składnicy Sprzętu Chemicznego. Natomiast od początku składnica ta była odpowiedzialna za sformowanie 61 Polowej Składnicy Sprzętu Chemicznego Armii oraz 99 Polowej Składnicy Sprzętu Chemicznego Armii, które miały się formować według etat Nr 026/1 w terminie N-3-24, termin ten wydłużono później do N-6-24. Obie składnice miały się formować w Modlinie i być przekazane odpowiednim armiom. Do planu wpisano również Kurs Oficerów Służby Technicznej, który miał pozostać na etacie pokojowym, za jego przygotowanie mobilizacyjne odpowiedzialna była Wyższa Szkoła Piechoty. Warto także wspomnieć że do planu „PM-1” wpisano dywizyjne kompanie obrony przeciwchemicznej, poniżej zestawienie wszystkich jednostek chemicznych z planu „PM-1”.
Tab.1 Zestawienie dywizyjnych kompanii obrony przeciwchemicznej według pierwotnego planu „PM-1” w sierpniu 1950 r.
Nazwa jednostki | Podporządkowanie | Etat "P" | Etat "W" | Miejsce postoju |
18 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 14 DP | 2/91 | 02/10 | Wałcz |
19 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 12 DP | 2/91 | 02/10 | Szczecin |
20 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 4 DP | 2/91 | 02/10 | Krosno n/Odrą |
21 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 7 TDP | 2/109 | 02/10 | Gliwice |
22 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 1 DP | Tylko "W" | 02/10 | Warszawa-Praga |
23 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 5 DP | 2/91 | 02/10 | Wędrzyn |
24 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 3 DP | Tylko "W" | 02/10 | Hrubieszów |
25 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 15 DP | 2/109 | 02/10 | Lidzbark Warmiński |
27 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 18 DP | Tylko "W" | 02/10 | Suwałki |
28 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 2 DP | Tylko "W" | 02/10 | Lubliniec |
30 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 6 DP | Tylko "W" | 02/10 | Wadowice |
31 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 9 DP | Tylko "W" | 02/10 | Sanok |
32 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 2 DP | 2/109 | Tylko "P" | Lubliniec |
34 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 3 DP | 2/109 | Tylko "P" | Hrubieszów |
Warto zauważyć że niektóre kompanie na czas „W” zmieniały numer porządkowy, a dla niektórych dywizji istniały tylko na czas „W”.
Po wprowadzeniu planu mobilizacyjnego, dokonano również sformowania na czas pokoju dwóch kompanii obrony przeciwchemicznej, które na czas „W” rozwijały się w bataliony przewidziane dla armii. I tak Rozkazem Organizacyjnym Ministra Obrony Narodowej Nr 096/Org. z dnia 29.08.1950 r. sformowano 26 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Inowrocławiu oraz 29 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Oleśnicy, obie kompanie miały formować się według etatu Nr 12/9 o stanie osobowym 49 wojskowych, w terminie do 1.12.1950 r., na czas „W” w planie „PM-1” zapisano że 26 Kompania rozwija się w 26 Batalion Obrony Przeciwchemicznej, za zmobilizowanie tego batalionu odpowiedzialny był dowódca 74 Pułku Artylerii Haubic, natomiast 29 Kompania rozwijać się miała w 29 Batalion Obrony Przeciwchemicznej, a odpowiedzialnym za przeprowadzenie mobilizacji był Sztab Okręgu Wojskowego IV. Oba rozwijane na czas „W” bataliony miały być rozwinięte według etatu Nr 012/1. Należy również wspomnieć że ostatecznie 29 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej sformowano w Miliczu.
Na podstawie Rozkazu Organizacyjnego Ministra Obrony Narodowej Nr 099/Org. z dnia 2.09.1950 r. doszło do przeformowania 6 Dywizji Piechoty w 6 Terytorialną Dywizję Piechoty, w związku z tym na czas „P” rozwinięto 41 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej według etatu Nr 2/109.
Na podstawie Rozkazu Organizacyjnego Ministra Obrony Narodowej Nr 0096/Oper. z dnia 13.11.1950 r. 2 Pomorski Batalion Miotaczy Ognia przeniesiono do miejscowości Orzysz.
Pod koniec 1950 roku, na podstawie Zarządzenia Organizacyjnego Sztabu Generalnego Nr 0300/Org. z dnia 30.12.1950 r. w terminie do 1.02.1951 r. przeformowano Centralną Składnicę Sprzętu Chemicznego na etat Nr 12/10 o stanie osobowym 115 wojskowych i 65 kontraktowych.
Nazwa jednostki | Podporządkowanie | Etat "P" | Etat "W" | Miejsce postoju |
Szefostwo Służby Chemicznej | MON | 1/228 | Pozostaje "P" | Warszawa |
Centralna Składnica Sprzętu Chemicznego | OW I | 12/10 | 026/2 | Modlin |
61 Polowa Składnica Sprzętu Chemicznego Armii | 1 A | Tylko "W" | 026/1 | Modlin |
99 Polowa Składnica Sprzętu Chemicznego Armii | 2 A | Tylko "W" | 026/1 | Modlin |
Kurs Oficerów Służby Technicznej | MON | 20/165 | Pozostaje "P" | Rembertów |
2 Pomorski Batalion Miotaczy Ognia | OW I | 12/8 | Tylko "P" | Orzysz |
2 Pomorski Zmotoryzowany Batalion Miotaczy Ognia | OW I | Tylko "W" | 012/2 | Orzysz |
18 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 14 DP | 2/91 | 02/10 | Wałcz |
19 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 12 DP | 2/91 | 02/10 | Szczecin |
20 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 4 DP | 2/91 | 02/10 | Krosno n/Odrą |
21 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 7 TDP | 2/109 | 02/10 | Gliwice |
22 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 1 DP | Tylko "W" | 02/10 | Warszawa-Praga |
23 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 5 DP | 2/91 | 02/10 | Wędrzyn |
24 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 3 DP | Tylko "W" | 02/10 | Hrubieszów |
25 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 15 DP | 2/109 | 02/10 | Olsztyn/Lidzbark Warmiński |
26 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | OW II | 12/9 | Tylko "P" | Inowrocław |
26 Batalion Obrony Przeciwchemicznej | OW II | Tylko "W" | 012/1 | Inowrocław |
27 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 18 DP | Tylko "W" | 02/10 | Suwałki |
28 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 2 DP | Tylko "W" | 02/10 | Lubliniec |
29 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | OW IV | 12/9 | Tylko "P" | Milicz |
29 Batalion Obrony Przeciwchemicznej | OW IV | Tylko "W" | 012/1 | Milicz |
30 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 6 DP | Tylko "W" | 02/10 | Wadowice |
31 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 9 DP | Tylko "W" | 02/10 | Sanok |
32 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 2 TDP | 2/109 | Tylko "P" | Lubliniec |
34 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 3 TDP | 2/109 | Tylko "P" | Hrubieszów |
41 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 6 TDP | 2/109 | Tylko "P" | Kraków |
Mapa 1. Dyslokacja jednostek wojsk chemicznych na dzień 31.12.1950 r. (mapa wykonana z wykorzystaniem map OpenStreetMap www.openstreetmap.org) - KLIKNIJ W MAPĘ ABY POWIĘKSZYĆ !
Zarządzeniem Organizacyjnym Szefa Sztabu Generalnego Nr 05/Org. z dnia 5.01.1951 r. kompanie sformowane w 1950 r. otrzymały numery JW, 26 Kompania Obrony Przeciwchemicznej otrzymała numer JW 1173, natomiast 29 Kompania Obrony Przeciwchemicznej otrzymała numer JW 1326.
Z powodu zwiększających się sił wojsk chemicznych, Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego Nr 020/Org. z dnia 29.01.1951 r. w terminie do dnia 1.03.1951 r. przeformowano Szefostwo Służby Chemicznej na etat Nr 1/270 o stanie osobowym 21 wojskowych i 7 kontraktowych.
W marcu 1951 roku Rozkazem Organizacyjnym Ministra Obrony Narodowej Nr 024/Org. z dnia 3.03.1951 r. anulowano formowanie 32 Kompanii Obrony Przeciwchemicznej dla 2 Terytorialnej Dywizji Piechoty, 34 Kompanii Obrony Przeciwchemicznej dla 3 Terytorialnej Dywizji Piechoty oraz 41 Kompanii Obrony Przeciwchemicznej dla 6 Terytorialnej Dywizji Piechoty.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0104/Org. z dnia 13.04.1951 r. w terminie do dnia 1.05.1951 r. Kurs Oficerów Służby Technicznej został przeformowany na etat nr 20/224.
W połowie 1951 roku doszło do dużych zmian w siłach zbrojnych, obejmujących znaczne rozwinięcie jednostek, sformowano też nowe związki taktyczne. Zmiany te dotknęły także jednostki chemiczne – doszło do wielu przeformowań oraz rozpoczęto proces formowania okręgowych składnic chemicznych, co miało zapewnić swego rodzaju rozśrodkowanie składnic bliżej jednostek okręgowych i dywizyjnych, krok ten również miał ułatwić zabezpieczenie formowanych na czas wojenny armii i ich jednostek, Rozkazem Organizacyjnym Ministra Obrony Narodowej Nr 0043/Org. z dnia 17.05.1951 r. przeformowano 2 Pomorski Batalion Miotaczy Ognia na etat Nr 12/11 o stanie osobowym 322 wojskowych i 4 kontraktowych, sformowano również na nowo 32 Szkolną Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Orzyszu według etatu Nr 12/13 o stanie osobowym 67 wojskowych, 33 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Legionowie według etatu Nr 2/126 na potrzeby 1 DP, 34 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Lublinie według etatu Nr 2/136 na potrzeby 3 DP, 35 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Lidzbarku Warmińskim według etatu Nr 2/136 na potrzeby 21 DP 38 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Siedlcach według etatu Nr 2/136 na potrzeby 25 DP, 40 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Ełku według etatu Nr 2/136 na potrzeby 18 DP, 43 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Zambrowie według etatu Nr 2/136 na potrzeby 24 DP 48 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Giżycku według etatu Nr 2/136 na potrzeby 22 DP, tym samym rozkazem przeformowano również dywizyjne kompanie obrony przeciwchemicznej - na etat Nr 2/126 o stanie osobowym 41 wojskowych – przeformowano Kompanie Obrony Przeciwchemicznej, na etat Nr 2/136 o stanie osobowym 38 wojskowych – przeformowano 25 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej.. Rozkazem Organizacyjnym Ministra Obrony Narodowej Nr 0044/Org. z dnia 17.05.1951 r. sformowano od podstaw 2 Okręgową Składnicę Sprzętu Chemicznego w Inowrocławiu według etatu Nr 12/14 o stanie osobowym 6 wojskowych i 3 kontraktowych, przeformowano 26 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej na etat Nr 12/12 o stanie osobowym 99 wojskowych, tym samym rozkazem przeformowano również dywizyjne kompanie obrony przeciwchemicznej - na etat Nr 2/126 o stanie osobowym 41 wojskowych – przeformowano 18, 19 Kompanie Obrony Przeciwchemicznej. Rozkazem Organizacyjnym Ministra Obrony Narodowej Nr 0045/Org. z dnia 17.05.1951 r. sformowano od podstaw 3 Okręgową Składnicę Sprzętu Chemicznego w Miliczu według etatu Nr 12/14 o stanie osobowym 6 wojskowych i 3 kontraktowych, 36 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Zgorzelcu według etatu Nr 2/136 na potrzeby 27 DP, tym samym rozkazem przeformowano również dywizyjne kompanie obrony przeciwchemicznej - na etat Nr 2/126 o stanie osobowym 41 wojskowych – przeformowano 20, 23 Kompanie Obrony Przeciwchemicznej, na etat Nr 2/136 o stanie osobowym 38 wojskowych – przeformowano 21 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej. Rozkazem Organizacyjnym Ministra Obrony Narodowej Nr 0046/Org. z dnia 17.05.1951 r. sformowano od nowa 32 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Częstochowie według etatu Nr 2/136 o stanie osobowym 38 wojskowych, 37 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Przemyślu według etatu Nr 2/136 na potrzeby 30 DP, 41 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Krakowie według etatu Nr 2/136 na potrzeby 6 DP, 42 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Przemyślu według etatu Nr 2/136 na potrzeby 9 DP, 45 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Bielsku według etatu Nr 2/136 na potrzeby 29 DP.
Przeformowania dywizyjnych kompanii obrony przeciwchemicznej miały swoje odzwierciedlenie w planie mobilizacyjnym „PM-1”, plan zaktualizowano, wprowadzono nowy etat wojenny kompanii obrony przeciwchemicznej Nr 02/37, ustandaryzowano nazwy jednostek i stan jednostek wyglądał następująco.
Nazwa jednostki | Podporządkowanie | Etat "P" | Etat "W" | Miejsce postoju |
18 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 14 DP | 2/126 | 02/37 | Wałcz |
19 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 12 DP | 2/126 | 02/37 | Szczecin |
20 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 4 DP | 2/126 | 02/37 | Krosno n/Odrą |
21 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 7 DP | 2/136 | 02/37 | Gliwice |
23 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 5 DP | 2/126 | 02/37 | Sulęcin |
25 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 15 DP | 2/136 | 02/37 | Olsztyn |
32 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 2 DP | 2/136 | 02/37 | Częstochowa |
33 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 1 DP | 2/126 | 02/37 | Legionowo |
34 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 3 DP | 2/136 | 02/37 | Lublin |
35 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 21 DP | 2/136 | Pozostaje "P" | Lidzbark Warmiński |
36 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 27 DP | 2/136 | Pozostaje "P" | Zgorzelec |
37 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 30 DP | 2/136 | Pozostaje "P" | Przemyśl |
38 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 25 DP | 2/136 | Pozostaje "P" | Siedlce |
40 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 18 DP | 2/136 | 02/37 | Ełk |
41 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 6 DP | 2/136 | 02/37 | Kraków |
42 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 9 DP | 2/136 | 02/37 | Przemyśl |
43 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 24 DP | 2/136 | Pozostaje "P" | Zambrów |
45 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 29 DP | 2/136 | Pozostaje "P" | Bielsko |
48 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 22 DP | 2/136 | Pozostaje "P" | Giżycko |
Co ciekawe po zmobilizowaniu na czas „W” 33 kopchem miała zmienić nazwę na 22 Kompania Obrony Przeciwchemicznej, 34 kopchem na 24 Kompania Obrony Przeciwchemicznej, 40 kopchem na 27 Kompania Obrony Przeciwchemicznej, a 42 kopchem na 31 Kompania Obrony Przeciwchemicznej.
Inną zmianą w planie mobilizacyjnym, było zrezygnowanie z rozwijania batalionów na bazie 26 i 29 Kompanii Obrony Przeciwchemicznej, w lipcu 1951 r. w planie „PM-1” wpisano że kompanie te mają pozostać według etatu czas pokojowego.
Po dużych zaplanowanych zmianach w maju 1951 roku, doszło do pewnych korekt, i tak Rozkazem Ministra Obrony Narodowej Nr 00100/Oper. z dnia 20.08.1951 r. zmieniono miejsce formowania 2 Okręgowej Składnicy Sprzętu Chemicznego, i podjęto decyzję o formowaniu tej jednostki w miejscowości Grupa koło Grudziądza, jednocześnie przeniesiono 26 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej z m. Inowrocław do m. Grupa.
Na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0253/Org. z dnia 19.09.1951 r. dokonano zmiany nazwy Centralnej Składnicy Sprzętu Chemicznego na 1 Centralna Składnica Sprzętu Chemicznego.
Rozkazem Ministra Obrony Narodowej Nr 092/Org. z dnia 28.11.1951 roku w terminie do dnia 1.01.1952 r. przeformowano Szefostwo Służby Chemicznej na etat nr 1/306 o stanie osobowym 33 wojskowych i 12 kontraktowych, kolejny raz zwiększając stan osobowy tej instytucji.
Pod koniec 1951 roku doszło do kolejnego przeformowania 2 Pomorskiego Batalionu Miotaczy Ognia, jednostką przeformowano na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0352/Org. z dnia 19.12.1951 r. na etat Nr 12/15 o stanie osobowym 370 wojskowych i 3 kontraktowych, tym samym zarządzeniem rozwinięto na czas „P” dwie kompanie obrony przeciwchemicznej które na czas „W” były przewidziane jako bataliony do 1 i 2 armii, a więc 26 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej przeformowano w 26 Batalion Obrony Przeciwchemicznej, a 29 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w 29 Batalion Obrony Przeciwchemicznej, oba bataliony przeszły na etat Nr 12/16 o stanie etatowym 278 wojskowych i 2 kontraktowych.
Na początku roku 1952 na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 044/Org. z dnia 26.01.1952 r. sformowano w Marynarce Wojennej 6 Skład Sprzętu Chemicznego w Gdyni-Oksywie według etatu Nr 35/176 o stanie osobowym 6 wojskowych i 3 kontraktowych. Skład ten jeszcze w 1952 roku wpisano do planu mobilizacyjnego „PM-1” i na czas wojenny jednostka ta miała pozostać na swoim etacie.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0017/Oper. z dnia 31.01.1952 r. przeniesiono 23 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej z Sulęcina do Wędrzyna, w terminie do 1.03.1952 r.
W związku z pewnymi trudnościami na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 079/Org. z dnia 11.03.1952 r. przesunięto termin zakończenia przeformowania 26 i 29 Kompanii Obrony Przeciwchemicznej w bataliony do dnia 1.12.1952 roku.
Na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0287/Org. z dnia 21.08.1952 r. rozformowano w terminie do dnia 1.10.1952 r. 32 Szkolną Kompanię Służby Chemicznej w Orzyszu.
We wrześniu Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0311/Org. z dnia 10.09.1952 r. sformowano Grupę Organizacyjno-Przygotowawczą Centralnego Laboratorium Chemicznego w Rembertowie według etatu nr 12/17 o stanie osobowym 4 wojskowych i 1 kontraktowy. Grupa ta niedługo potem Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0377/Org. z dnia 8.11.1952 r. otrzymała numer JW 3028.
Rozkazem Organizacyjnym Ministra Obrony Narodowej Nr 072/Org. z dnia 3.10.1952 r. przeformowano 33 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej na etat Nr 2/136.
Na mocy Rozkazu Organizacyjnego Ministra Obrony Narodowej Nr 0079/Org. z dnia 20.11.1952 r. rozformowano 37, 38 i 43 Kompanie Obrony Przeciwchemicznej.
Pod koniec 1952 roku przeformowano część dywizyjnych kompanii obrony przeciwchemicznej na obniżony etat na podstawie Rozkazu Organizacyjnego Ministra Obrony Narodowej Nr 0080/Org. z dnia 20.11.1952 r., przeformowano 21, 25, 32, 33, 34, 35, 36, 40, 41, 42, 45, 48 Kompanie Obrony Przeciwchemicznej na etat Nr 2/163 o stanie osobowym 23 wojskowych.
Po roku funkcjonowania na etacie Nr 12/15 2 Pomorski Batalion Miotaczy Ognia na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0411/Org. z dnia 3.12.1952 r. przeformowano kolejny raz zmniejszając stan osoby jednostki, batalion otrzymał etat Nr 12/18 o stanie osobowym 275 wojskowych i 2 kontaktowych. Tym samym zarządzeniem sformowano dla zabezpieczenia Okręgu Wojskowego V 8 Okręgową Składnicę Sprzętu Chemicznego w Kobierzynie według etatu Nr 12/14 o stanie osobowym 6 wojskowych i 3 kontraktowych jako JW 5946.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0423/Org. z dnia 9.12.1952 r. nadano numery jednostek wojskowych sformowanym w 1951 roku jednostkom, 2 Okręgowa Składnica Sprzętu Chemicznego otrzymała numer JW 5899, 3 Okręgowa Składnica Sprzętu Chemicznego otrzymała numer JW 5925.
Na początku 1953 roku dokonano korekty w planach nowo formowanej 8 Okręgowej Składnicy Sprzętu Chemicznego, Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 014/Org. z dnia 8.01.1953 r. zmieniono miejsce formowania składnicy na Niepołomice.
Rozkazem Ministra Obrony Narodowej Nr 004/Oper. z dnia 12.01.1953 r. przeniesiono 34 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w terminie do 1.06.1953 r. z m. Lublin do m. Siedlce.
Rozkazem Ministra Obrony Narodowej Nr 0016/Org. z dnia 24.02.1953 roku w terminie do dnia 1.04.1953 r. przeformowano Szefostwo Służby Chemicznej na etat nr 1/341 o stanie osobowym 42 wojskowych i 12 kontraktowych, kolejny raz zwiększając stan osobowy tej instytucji.
W związku z wprowadzeniem nowego planu mobilizacyjnego „PM-53”, wybrane dywizje otrzymały zadanie formowania dodatkowych dywizji tylko na czas wojenny, w związku z tym pododdziały dywizji otrzymały dodatkowe etaty zawierające zalążki mobilizacyjne pododdziałów formowanych na czas wojenny. Na podstawie Rozkazu Ministra Obrony Narodowej Nr 0019/Org. z dnia 26.02.1953 r. 32 Kompania Obrony Przeciwchemicznej otrzymała dodatkowy etat nr 2/163a i miała wydzielić zalążki do formowania 24 Kompanii Obrony Przeciwchemicznej dla 37 Dywizji Piechoty, 34 Kompania Obrony Przeciwchemicznej otrzymała również dodatkowy etat nr 2/163a i miała wydzielić zalążki do formowania 22 Kompanii Obrony Przeciwchemicznej dla 34 Dywizji Piechoty, 41 Kompania Obrony Przeciwchemicznej otrzymała dodatkowy etat nr 2/163a i miała wydzielić zalążki do formowania 25 Kompanii Obrony Przeciwchemicznej dla 40 Dywizji Piechoty.
Rozkazem Ministra Obrony Narodowej Nr 051/Org. z dnia 1.08.1953 r. w terminie do dnia 1.09.1953 r. Kurs Oficerów Służby Technicznej przeformowano na etat nr 20/293 o stanie osobowym 80 wojskowych i 10 kontraktowych oraz zmieniono nazwę tej jednostki na Oficerska Szkoła Obrony Przeciwchemicznej.
Jednostki chemiczne w planie mobilizacyjnym „PM-53”
W marcu 1953 roku wprowadzono nowy plan mobilizacyjny „PM-53” i również jednostki chemiczne otrzymały nowe zadania. 2 Pomorski Batalion Miotaczy Ognia w zasadzie otrzymał takie same zadania jak w planie PM-1. Batalion nadal miał przejść na etat wojenny 012/2, skrócono okres mobilizacji do terminu N-5. 2, 3 i 8 Okręgowe Składnice Sprzętu Chemicznego w planie wpisano jako jednostki które mają pozostać według etatów pokojowych. 6 Skład Sprzętu Chemicznego według planu „PM-53” miał przejść w terminie N-6 na etat wojenny 034/64. W nowym planie zmieniła się nieco rola 1 Centralnej Składnicy Sprzętu Chemicznego, wycofano jej etat wojenny, a w planie zapisano by jednostka ta pozostała na swoim etacie pokojowym w razie mobilizacji. Dywizyjne kompanie obrony przeciwchemicznej w zasadzie również miały takie same zadania jak w planie PM-1. Ciekawostką są trzy kompanie obrony przeciwchemicznej dla trzech dywizji które istniały tylko na czas wojenny, chodzi tu o kompanie mobilizowane dla 34, 37 i 40 Dywizji Piechoty. Wpisano także nowe jednostki do planu, np. 42 Zapasowy Batalion Chemiczny.
Nazwa jednostki | Podporządkowanie | Etat "P" | Etat "W" | Termin mobilizacji | Miejsce postoju |
Szefostwo Służby Chemicznej | MON | 1/306 | Pozostaje "P" | - | Warszawa |
2 Pomorski Batalion Miotaczy Ognia | OW II | 12/11 | 012/2 | N-5 | Wałcz |
1 Centralna Składnica Sprzętu Chemicznego | OW I | 12/10 | Pozostaje "P" | - | Modlin |
2 Okręgowa Składnica Sprzętu Chemicznego | OW II | 12/14 | Pozostaje "P" | - | Grupa |
3 Okręgowa Składnica Sprzętu Chemicznego | OW IV | 12/14 | Pozostaje "P" | - | Milicz |
8 Okręgowa Składnica Sprzętu Chemicznego | OW V | 12/14 | Pozostaje "P" | - | Niepołomice |
6 Skład Sprzętu Chemicznego | MW | 35/176 | 034/64 | N-6 | Gdynia-Oksywie |
18 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 14 DP | 2/126 | 02/37 | N-1/N-3 | Wałcz |
19 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 12 DP | 2/126 | 02/37 | N-1/N-3 | Szczecin |
20 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 4 DP | 2/126 | 02/37 | N-1/N-3 | Krosno Odrzańskie |
21 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 7 DP | 2/163 | 02/37 | N-5 | Gliwice |
22 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 34 DP | Tylko "W" | 02/37 | N-8 | Siedlce |
23 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 5 DP | 2/126 | 02/37 | N-1/N-3 | Wędrzyn |
24 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 37 DP | Tylko "W" | 02/37 | N-8 | Częstochowa |
25 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 15 DP | 2/163 | 02/37 | N-5 | Olsztyn |
25 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 40 DP | Tylko "W" | 02/37 | N-8 | Kraków |
26 Batalion Obrony Przeciwchemicznej | OW II | 12/16 | 012/3 | N-4 | Grupa |
29 Batalion Obrony Przeciwchemicznej | OW IV | 12/16 | 012/3 | N-4 | Milicz |
32 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 2 DP | 2/163 | 02/37 | N-5 | Częstochowa |
33 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 1 DP | 2/163 | 02/37 | N-5 | Legionowo |
34 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 3 DP | 2/163 | 02/37 | N-5 | Siedlce |
35 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 21 DP | 2/163 | 02/37 | N-5 | Lidzbark Warmiński |
36 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 27 DP | 2/163 | 02/37 | N-5 | Zgorzelec |
39 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 8 DZ | Tylko "W" | 05/69 | N-3 | Trzebiatów |
40 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 18 DP | 2/163 | 02/37 | N-5 | Ełk |
41 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 6 DP | 2/163 | 02/37 | N-5 | Kraków |
42 Zapasowy Batalion Chemiczny | OW IV | Tylko "W" | 012/4 | N-20 | Milicz |
42 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 9 DP | 2/163 | 02/37 | N-5 | Przemyśl |
44 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 20 DZ | Tylko "W" | 05/69 | N-5 | Budowo |
45 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 29 DP | 2/163 | 02/37 | N-5 | Bielsko |
46 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 16 DPanc | Tylko "W" | 05/69 | N-3 | Elbląg |
47 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 10 DZ | Tylko "W" | 05/69 | N-3 | Kłodzko |
48 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 22 DP | 2/163 | 02/37 | N-5 | Giżycko |
49 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 11 DZ | Tylko "W" | 05/69 | N-3 | Żary |
50 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 19 DZ | Tylko "W" | 05/69 | N-3 | Gubin |
61 Polowa Składnica Sprzętu Chemicznego Armii | OW II | Tylko "W" | 026/1 | N-5 | Grupa |
99 Polowa Składnica Sprzętu Chemicznego Armii | OW IV | Tylko "W" | 026/1 | N-5 | Milicz |
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 095/Oper. z dnia 14.08.1953 r. dokonano przebazowania 2 Pomorskiego Batalionu Miotaczy Ognia, który przeniesiono w terminie do dnia 1.11.1953 r. do m. Działdowo.
W związku z rozformowaniem Okręgu Wojskowego Nr V 8 Okręgowa Składnica Sprzętu Chemicznego została na mocy Rozkazu Ministra Obrony Narodowej Nr 0066/Org. z dnia 3.11.1953 r. przekazana do składu Okręgu Wojskowego Nr I, natomiast 2 Pomorski Batalion Miotaczy Ognia przeszedł w skład Okręgu Wojskowego Nr II.
Na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0378/Org. z dnia 2.12.1953 r. przeniesiono 42 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej z m. Przemyśl do m. Rzeszów.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 028/Org. z dnia 22.02.1954 r. Grupa Organizacyjno-Przygotowawcza Centralnego Laboratorium Chemicznego została przeformowana w terminie do dnia 1.05.1954 r. na Poligon Naukowo-Badawczy Sprzętu Chemicznego według etatu nr 12/19 o stanie osobowym 17 wojskowych i 33 kontraktowych.
Rozkazem Ministra Obrony Narodowej Nr 060/Oper. z dnia 3.08.1954 r. Oficerska Szkoła Obrony Przeciwchemicznej w terminie do dnia 15.10.1954 r. została przeniesiona z m. Rembertów do m. Kraków. Po przeniesieniu Rozkazem Ministra Obrony Narodowej Nr 044/Org. z dnia 20.08.1954 r. w terminie do dnia 1.10.1954 r. szkoła ta została przeformowana na etat nr 20/333 o stanie osobowym 150 wojskowych i 38 kontraktowych.
W związku z przeformowaniem 15 Dywizji Piechoty na dywizję zmechanizowaną, na mocy Rozkazu Ministra Obrony Narodowej Nr 0046/Org. z dnia 22.09.1954 r. przeformowano w terminie do dnia 1.05.1955 r. 25 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej na etat nr 5/134 o stanie osobowym 60 wojskowych, jednocześnie zaktualizowano etat wojenny tej kompanii w planie mobilizacyjnym na etat nr 05/95.
Na początku 1955 roku na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 04/Org. z dnia 7.01.1955 r. przeformowano 33 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej na etat nr 5/134 o stanie osobowym 60 wojskowych, również etat wojenny zmieniono na etat nr 05/95.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 052/Org. z dnia 2.03.1955 r. w terminie do 1.04.1955 r. przeformowano 2, 3 i 8 Okręgową Składnicę Sprzętu Chemicznego na etat nr 12/20 o stanie osobowym 6 wojskowych i 14 pracowników cywilnych. Następnie Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0199/Org. z dnia 20.09.1955 r. przeformowano 6 Skład Sprzętu Chemicznego na etat nr 35/288 o stanie osobowym 13 wojskowych i 5 kontraktowych, jednocześnie skład otrzymał etat wojenny 034/88.
Na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0050/Oper. z dnia 26.04.1955 r. dokonano zmiany miejsca postoju 21 Kompanii Obrony Przeciwchemicznej, w terminie do dnia 15.10.1955 r. kompanię przeniesiono do m. Nysa, przeniesiono również 23 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej do m. Międzyrzecz, przeniesiono również 2 Pomorski Batalion Miotaczy Ognia, który przeszedł do m. Grupa.
Rozkazem Ministra Obrony Narodowej Nr 0026/Org. z dnia 29.06.1955 roku w terminie do dnia 1.08.1955 r. przeformowano Szefostwo Służby Chemicznej na etat nr 1/388 o stanie osobowym 50 wojskowych i 24 kontraktowych, kolejny raz zwiększając stan osobowy tej instytucji.
W drugiej połowie 1955 roku na podstawie Rozkazu Ministra Obrony Narodowej Nr 031/Org. z dnia 6.07.1955 r. w terminie do dnia 1.10.1955 r. w składzie Marynarki Wojennej sformowano 9 Samodzielny Pluton Obrony Przeciwchemicznej w Gdyni-Oksywie oraz 12 Samodzielny Pluton Obrony Przeciwchemicznej w Świnoujściu, obydwa plutony formowano według etatu Nr 35/281 o stanie osobowym 25 wojskowych.
Rozkazem Ministra Obrony Narodowej Nr 039/Org. z dnia 3.08.1955 r. w terminie do dnia 1.09.1955 r. Oficerska Szkoła Obrony Przeciwchemicznej została przeformowana na etat nr 20/350 o stanie osobowym 175 wojskowych i 45 kontraktowych.
Podczas dużej reorganizacji związków taktycznych w 1955 roku, Rozkazami Ministra Obrony Narodowej Nr 0046/Org. z dnia 29.08.1955 r., Nr 0055/Org. z dnia 19.09.1955 r., Nr 0056/Org. z dnia 19.09.1955 r., Nr 0057/Org. z dnia 19.09.1955 r., Nr 0058/Org. z dnia 19.09.1955 r., rozpoczęto w terminie do 20.12.1955 r. reorganizacje oraz formowanie kompanii obrony przeciwchemicznej dla poszczególnych dywizji. W tabeli poniżej znajduje się wykaz tych kompanii.
Nazwa jednostki | Podporządkowanie | Etat "P" | Miejsce postoju |
17 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 11 DZ | 5/172 | Żagań |
18 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 14 DP | 2/197 | Wałcz |
19 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 12 DP | 2/197 | Szczecin |
20 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 4 DP | 2/197 | Krosno Odrzańskie |
23 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 5 DP | 2/197 | Międzyrzecz |
25 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 15 DZ | 5/154 | Olsztyn |
33 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 1 DZ | 5/154 | Legionowo |
35 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 21 DP | 2/182 | Lidzbark Warmiński |
40 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 18 DP | 2/182 | Ełk |
58 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 10 DPanc | 5/185 | Opole |
60 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 19 DPanc | 5/185 | Gubin-Komorów |
61 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 16 DPanc | 5/185 | Elbląg |
63 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 20 DPanc | 5/185 | Szczecinek |
64 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 8 DZ | 5/172 | Koszalin |
W związku z likwidacją 22 Dywizji Piechoty, 27 Dywizji Piechoty oraz 29 Dywizji Piechoty, na podstawie Rozkazu Ministra Obrony Narodowej Nr 0059/Org. z dnia 21.09.1955 r. w terminie do dnia 20.12.1955 r. rozformowano 36 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Zgorzelcu, 45 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Bielsku oraz 48 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Giżycku.
Jednostki chemiczne w planie mobilizacyjnym „ZPM-53”
Pod koniec 1955 roku znowelizowano plan mobilizacyjny wprowadzając plan „ZPM-53”, w zasadzie zadania większości jednostek chemicznych nie zmieniły się, 1 Centralna Składnica Sprzętu Chemicznego nadal miała pozostać na etacie pokojowym. To samo dotyczyło 2, 3 i 8 Okręgowej Składnicy Sprzętu Chemicznego, także miały pozostać na etatach pokojowych. W przypadku niektórych jednostek zmieniono terminy mobilizacji.
Nazwa jednostki | Podporządkowanie | Etat "P" | Etat "W" | Termin mobilizacji | Miejsce postoju |
Szefostwo Służby Chemicznej | MON | 1/388 | Pozostaje "P" | - | Warszawa |
2 Pomorski Batalion Miotaczy Ognia | POW | 12/18 | Tylko "P" | - | Grupa |
2 Pomorski Zmotoryzowany Batalion Miotaczy Ognia | POW | Tylko "W" | 012/2 | N-5 | Grupa |
8 Zmotoryzowany Batalion Miotaczy Ognia | POW | Tylko "W" | 012/2 | N-7 | Grupa |
26 Batalion Obrony Przeciwchemicznej | POW | 12/16 | 012/3 | N-4 | Grupa |
29 Batalion Obrony Przeciwchemicznej | ŚOW | 12/16 | 012/3 | N-4 | Milicz |
42 Zapasowy Batalion Chemiczny | ŚOW | Tylko "W" | 012/4 | N-20 | Milicz |
1 Centralna Składnica Sprzętu Chemicznego | WOW | 12/10 | Pozostaje "P" | - | Modlin |
2 Okręgowa Składnica Sprzętu Chemicznego | POW | 12/20 | Pozostaje "P" | - | Grupa |
3 Okręgowa Składnica Sprzętu Chemicznego | ŚOW | 12/20 | Pozostaje "P" | - | Milicz |
8 Okręgowa Składnica Sprzętu Chemicznego | WOW | 12/20 | Pozostaje "P" | - | Niepołomice |
6 Skład Sprzętu Chemicznego | MW | 35/288 | 034/88 | N-6 | Gdynia-Oksywie |
61 Polowa Składnica Sprzętu Chemicznego Armii | POW / 1A | Tylko "W" | 026/1 | N-5 | Grupa |
99 Polowa Składnica Sprzętu Chemicznego Armii | ŚOW / 2A | Tylko "W" | 026/1 | N-5 | Milicz |
12 Kompania Plecakowych Miotaczy Ognia | POW | Tylko "W' | 012/5 | N-6 | Grupa |
15 Kompania Plecakowych Miotaczy Ognia | POW | Tylko "W" | 012/5 | N-6 | Grupa |
17 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 11 DZ | 5/172 | 02/83 | SA/N-3 | Żagań |
18 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 14 DP | 2/197 | 02/83 | SA/N-3 | Wałcz |
19 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 12 DP | 2/197 | 02/83 | SA/N-3 | Szczecin |
20 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 4 DP | 2/197 | 02/83 | SA/N-3 | Krosno n/Odrą |
21 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 7 DP | 2/163 | 02/37 | N-5 | Nysa |
22 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 34 DP | Tylko "W" | 02/37 | N-10 | Siedlce |
23 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 5 DP | 2/197 | 02/83 | SA/N-3 | Międzyrzecz |
24 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 37 DP | Tylko "W" | 02/37 | N-10 | Częstochowa |
25 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 15 DZ | 5/154 | 02/83 | N-5 | Olsztyn |
25 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 40 DP | Tylko "W" | 02/37 | N-10 | Kraków |
32 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 2 DP | 2/163 | 02/37 | N-5 | Częstochowa |
33 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 1 DZ | 5/154 | 02/83 | N-5 | Legionowo |
34 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 3 DP | 2/163 + a | 02/37 | N-5 | Siedlce |
35 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 21 DP | 2/182 | 02/83 | N-5 | Lidzbark Warmiński |
40 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 18 DP | 2/182 | 02/83 | N-5 | Ełk |
41 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 6 DP | 2/163 + a | 02/37 | N-5 | Kraków |
42 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 9 DP | 2/163 + a | 02/37 | N-5 | Rzeszów |
58 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 10 DPanc | 5/185 | 02/83 | SA/N-3 | Opole |
60 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 19 DPanc | 5/185 | 02/83 | SA/N-3 | Gubin |
61 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 16 DPanc | 5/185 | 02/83 | SA/N-3 | Elbląg |
63 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 20 DPanc | 5/185 | 02/83 | SA/N-3 | Szczecinek |
64 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 8 DZ | 5/172 | 02/83 | SA/N-3 | Koszalin |
9 Pluton Obrony Przeciwchemicznej | MW | 35/281 | Pozostaje "P" | - | Gdynia-Oksywie |
12 Pluton Obrony Przeciwchemicznej | MW | 35/281 | Pozostaje "P" | - | Świnoujście |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 2 DPDes | Tylko "W" | 02/70 | N-3 | Kamień Pomorski |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 3 DPDes | Tylko "W" | 02/70 | N-3 | Kołobrzeg |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 5 DPDes | Tylko "W" | 02/70 | N-3 | Gdańsk |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 9 DA OPL | Tylko "W" | 012/6 | N-2 | Warszawa |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 13 DA OPL | Tylko "W" | 012/6 | N-2 | Bytom |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 15 DA OPL | Tylko "W" | 012/6 | N-2 | Wrocław |
Poligon Naukowo-Badawczy Sprzętu Chemicznego | WOW | 12/19 | Pozostaje "P" | - | Rembertów |
Oficerska Szkoła Obrony Przeciwchemicznej | WOW | 20/350 | Pozostaje "P" | - | Kraków |
Mapa 2. Dyslokacja jednostek wojsk chemicznych na dzień 31.12.1955 r. (mapa wykonana z wykorzystaniem map OpenStreetMap www.openstreetmap.org) - KLIKNIJ W MAPĘ ABY POWIĘKSZYĆ!
W 1956 roku doszło do kolejnych zmian, Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 060/Org. z dnia 10.04.1956 r. 1 Centralna Składnica Sprzętu Chemicznego została przeformowana na nowy etat nr 12/21 o stanie osobowym 115 wojskowych i 68 kontraktowych w terminie do 1.06.1956 r., równocześnie jednostka otrzymała nazwę 1 Centralna Składnica i Warsztaty Remontowe Sprzętu Chemicznego. Tym samym zarządzeniem w m. Grupa nakazano sformowanie od podstaw 51 Kompanię Rozpoznania Chemicznego i Odkażania Uzbrojenia oraz w m. Krotoszyn 53 Kompanię Rozpoznania Chemicznego i Odkażania Uzbrojenia według etatu nr 12/23 o stanie osobowym 101 wojskowych., przeformowano również 2 Pomorski Batalion Miotaczy Ognia, który przeszedł na etat nr 12/22 o stanie osobowym 275 wojskowych i 3 kontraktowych.
Na podstawie pisma Szefa Sztabu Generalnego Nr 00165/m z dnia 16.05.1956 r. dla 12 i 15 Kompanii Plecakowych Miotaczy Ognia wprowadzono nowy etat wojenny nr 012/10.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 094/Org. z dnia 19.05.1956 r. zmieniono termin zakończenia formowania 51 i 53 Kompanii Rozpoznania Chemicznego i Odkażania Uzbrojenia na 1.10.1956 r. oraz nadano tym kompaniom nr JW 3537 dla 51 Kompanii oraz JW 2885 dla 53 Kompanii.
Na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0031/Oper. z dnia 2.06.1956 r. dokonano zmiany miejsca postoju 53 Kompanii Rozpoznania Chemicznego i Odkażania Uzbrojenia, postanowiono że tą kompanię należy sformować w m. Milicz.
Na mocy Rozkazu Ministra Obrony Narodowej Nr 0026/Org. z dnia 4.09.1956 r. w związku z przeformowaniem 7 Dywizji Piechoty na 2 Dywizję Zmechanizowaną, przeformowano również 21 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej, która w terminie do dnia 20.12.1956 r. przeszła na etat nr 5/154 o stanie osobowym 49 wojskowych, przeformowano także 34, 42 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej na etat nr 2/182 o stanie osobowym 58 wojskowych, rozformowano również 32 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej, która była jednostką przeznaczonej do rozformowania 2 Dywizji Piechoty, rozformowano także 40 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej z przeznaczonej do rozformowania 18 Dywizji Piechoty.
Rozkazem Ministra Obrony Narodowej Nr 0025/Org. z dnia 2.04.1957 r. w którym dokonano przeformowania jednostek dywizyjnych, przeformowane zostały również jednostki chemiczne, w terminie do dnia 15.08.1957 r. 17, 19, 21, 23, 25, 33, 58, 60, 61, 63, 64 Kompania Obrony Przeciwchemicznej zostały przeformowane na etat nr 5/211 o stanie etatowym 119 wojskowych, 34, 42 Kompania Obrony Przeciwchemicznej została przeformowana na etat nr 2/228 o stanie osobowym 55 wojskowych. Rozformowaniu uległy 18 Kompania Obrony Przeciwchemicznej w Wałczu, 20 Kompania Obrony Przeciwchemicznej w Krośnie Odrzańskim, 35 Kompania Obrony Przeciwchemicznej w Lidzbarku Warmińskim. Warto tutaj zaznaczyć że tym rozkazem 23 Kompania Obrony Przeciwchemicznej została włączona w skład 4 Dywizji Piechoty. Tym rozkazem sformowano również Pluton Obrony Przeciwchemicznej 8 Dywizji Artylerii według etatu nr 4/156 o stanie osobowym 46 wojskowych oraz Plutony Obrony Przeciwchemicznej dla 11 i 16 Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej według etatów nr 4/163 o stanie osobowym 36 wojskowych.
Rozkazem Ministra Obrony Narodowej Nr 0033/Org. z dnia 19.04.1957 roku w terminie do dnia 1.06.1957 r. przeformowano Szefostwo Służby Chemicznej na etat nr 1/471 o stanie osobowym 50 wojskowych i 24 kontraktowych, jednocześnie przemianowano to szefostwo na Szefostwo Wojsk Chemicznych.
W drugiej połowie 1957 roku na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego Nr 0013/Oper z dnia 7.05.1957 r. 8 Okręgowa Składnica Sprzętu Chemicznego została przeniesiona w terminie do dnia 1.12.1957 r. z Niepołomic do kompleksu koszarowego w m. Łomża.
Ponieważ 6 Skład Sprzętu Chemicznego nie miał dotychczas własnego numeru JW, to Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego Nr 095/Org. z dnia 27.05.1957 r. nadano mu numer JW 5898.
Na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0015/Oper. z dnia 5.06.1957 r. przeniesiono już kolejny raz 34 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej, tym razem w terminie do dnia 20.07.1957 r. kompanię przeniesiono do m. Lublin.
W 1957 r. rozwinięto sformowane rok wcześniej 51 i kompanie, na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0100/Org. z dnia 7.06.1957 r. 51 Kompania Rozpoznania Chemicznego i Odkażania Uzbrojenia przeformowała się w terminie do 1.08.1957 r. na 4 Batalion Rozpoznania Chemicznego i Odkażania Uzbrojenia, natomiast 53 Kompania Rozpoznania Chemicznego i Odkażania Uzbrojenia przeformowała się w 5 Batalion Rozpoznania Chemicznego i Odkażania Uzbrojenia, oba bataliony formowano według etatu nr 12/24 o stanie osobowym 202 wojskowych i 3 pracowników cywilnych, warto wspomnieć też że 5 batalion miał być już formowany w Zgorzelcu, następnie przeformowano 26 Batalion Obrony Przeciwchemicznej na etat nr 12/25 o stanie osobowym 263 wojskowych i 3 pracowników cywilnych oraz 2 Pomorski Batalion Miotaczy Ognia na etat nr 12/26 o stanie osobowym 273 wojskowych i 2 pracowników cywilnych. Tym samym zarządzeniem zadecydowano o rozformowaniu 29 Batalionu Obrony Przeciwchemicznej w Miliczu. Na podstawie tego dokumentu sformowano również szereg specjalistycznych samodzielnych kompanii, według etatu nr 12/29 o stanie osobowym 110 wojskowych sformowano 59 Kompanię Odkażania Umundurowania, jako JW 2986 w Miliczu, natomiast według etatu nr 12/28 o stanie osobowym 46 wojskowych sformowano 56 Kompanię Odkażania Terenu, jako JW 2936 w Zgorzelcu, dla celów szkoleniowych sformowano również Podoficerską Szkołę Wojsk Chemicznych nr 13 według etatu nr 12/27 o stanie osobowym 219 wojskowych i 1 pracownik cywilny w m. Biskupiec.
W związku z przeformowanie 6 Dywizji Piechoty w dywizję powietrzno-desantową, na podstawie Rozkazu Ministra Obrony Narodowej Nr 0048/Org. z dnia 15.06.1957 r. w terminie do dnia 1.10.1957 r. rozformowano 41 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Krakowie.
W czerwcu 1957 r. dokumentami aktualizującymi plan mobilizacyjny „ZPM-53” dokonano zmian odnośnie przewidywanej do rozwinięcia dla 40 Dywizji Piechoty 25 Kompanii Obrony Przeciwchemicznej, po pierwsze przeniesiono kompanię do m. Rzeszów, z jednoczesnym powierzeniem odpowiedzialności za rozwinięcie jednostki dowódcy 29 Batalionu Łączności, kolejną zmianą była zmiana etatu czasu wojennego na etat nr 02/83, wydłużenie terminu rozwinięcia jednostki do N-15 oraz zmiana nazwy na 67 Kompania Obrony Przeciwchemicznej. Zmiana nazwy prawdopodobnie wyniknęła z powodu identycznej nazwy kompanii w składzie 15 DZ, a przeniesienie związane było z przeformowaniem 6 Dywizji Piechoty na dywizję powietrzno-desantową.
Rozkazem Ministra Obrony Narodowej Nr 067/Org. z dnia 26.09.1957 r. Oficerska Szkoła Obrony Przeciwchemicznej w terminie do dnia 1.11.1957 r. została przeformowana na etat nr 20/449 o stanie osobowym 179 wojskowych i 26 pracowników cywilnych.
W związku z powiększeniem się jednostki oraz zmianami w kompleksie koszarowym Grupa, 4 Batalion Rozpoznania Chemicznego i Odkażania Uzbrojenia na mocy Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 040/Oper z dnia 28.10.1957 r. w terminie do 1.12.1957 r. przebazował się z m. Grupa do kompleksu koszarowego w m. Toruń przy ulicy Piastowskiej 1, natomiast 26 Batalion Obrony Przeciwchemicznej przeszedł z m. Grupa do m. Grudziądz przy ulicy Świerczewskiego 46.
Pod koniec roku Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0195/Org. z dnia 25.11.1957 r. w terminie do dnia 31.12.1957 r. przeformowano Podoficerską Szkołę Wojsk Chemicznych nr 13 na etat nr 12/30 o stanie osobowym 232 wojskowych i 2 pracowników cywilnych.
Na mocy Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0211/Org. z dnia 21.12.1957 r. w terminie do dnia 30.01.1958 r. polecono rozformować istniejące od dwóch lat 9 i 12 Samodzielne Plutony Obrony Przeciwchemicznej, natomiast w ich miejsce sformowano 77 Samodzielną Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w m. Gdynia-Pogórze, według etatu nr 35/356 o stanie osobowym 75 wojskowych.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 071/Org. z dnia 30.06.1958 r. doszło do dużej zmiany numeracji numerów JW, dotknęło to również jednostki chemiczne, 1 Centralna Składnica i Warsztaty Remontowe Sprzętu Chemicznego zmieniła numer JW z 2257 na JW 2199.
W lipcu na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 080/Org. z dnia 26.07.1958 r. Poligon Naukowo-Badawczy Sprzętu Chemicznego został przeformowany na etat nr 12/31 o stanie osobowym 34 wojskowych i 39 pracowników cywilnych. Nieco później na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego Nr 0134/Org. z dnia 20.12.1958 r. jednostka ta została przemianowana na Ośrodek Badawczy Sprzętu Chemicznego.
Na wniosek dowódcy Śląskiego OW dotyczący zmiany miejsca postoju 21 Kompanii Obrony Przeciwchemicznej z m. Nysa do m. Kłodzko, Szef Sztabu Generalnego WP pismem Nr 00849/I z 1.08.1958 r. wyraził zgodę na zmianę miejsca postoju tej jednostki.
W terminie do 1.12.1958 roku na podstawie Rozkazu Ministra Obrony Narodowej Nr 0010/Org. z dnia 2.10.1958 r. dokonano kolejnej korekty etatów dywizji, i również tym razem przeformowano jednostki chemiczne, 17, 19, 21, 25, 33, 58, 60, 61, 63, 64 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej przeformowano na etat nr 5/240 o stanie etatowym 119 wojskowych, natomiast 23, 34, 42 Kompanie Obrony Przeciwchemicznej przeformowano na etat nr 2/246 o stanie etatowym 25 wojskowych, sformowano również na nowo 54 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w m. Gdynia-Oksywie według etatu nr 2/246 i podporządkowano ją dowódcy 23 Dywizji Piechoty. Przeformowane także Pluton Obrony Przeciwchemicznej 8 Dywizji Artylerii na etat nr 4/189 o stanie osobowym 47 wojskowych oraz Pluton Obrony Przeciwchemicznej 11 i 16 Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej na etaty nr 4/197 o stanie osobowym 35 wojskowych.
Wkrótce mocno zwiększono możliwości szkolenia, Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0102/Org. z dnia 4.10.1958 r. w terminie do dnia 1.12.1958 r. przeformowano Podoficerską Szkołę Wojsk Chemicznych nr 13 na etat nr 12/32 o stanie osobowym 419 wojskowych i 5 pracowników cywilnych. Następnie Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0106/Org. z dnia 17.10.1958 r. Oficerską Szkołę Obrony Przeciwchemicznej przeformowano na etat nr 20/481 o stanie osobowym 189 wojskowych i 26 pracowników cywilnych oraz przemianowano na Oficerską Szkołę Wojsk Chemicznych.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0141/Org. z dnia 30.12.1958 r. zmieniono miejsce formowania 54 Kompanii Obrony Przeciwchemicznej, postanowiono że do 1.02.1959 r. kompania ta przejdzie do m. Hel-Bór.
W drugiej połowie 1959 roku doszło do zmiany miejsca postoju 1 Centralnej Składnicy i Warsztatów Remontowym Sprzętu Chemicznego z Modlina do Ostrów-Komorowo, termin zmiany dyslokacji określono na 15.12.1959 r., przebazowanie realizowano na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 059/Org. z dnia 11.06.1959 r.
W związku z problemami w obecnym miejscu postoju Szef Sztabu Generalnego WP pismem Nr 0862/I z dnia 11.07.1959 r. wyraził zgodę na przebazowanie 17 Kompanii Obrony Przeciwchemicznej z Żagania do m. Zgorzelec.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0115/Org. z dnia 29.09.1959 r. Szefostwo Wojsk Chemicznych przeformowano na etat nr 1/515 o stanie osobowym 50 wojskowych i 24 pracowników cywilnych oraz przemianowano na Szefostwo Wojsk Chemicznych Ministerstwa Obrony Narodowej.
W terminie do 15.07.1960 r. na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 043/Org. z dnia 13.06.1960 r. doszło do przeformowania 77 Samodzielnej Kompanii Obrony Przeciwchemicznej z etatu nr 35/356 na etat nr 35/393 o stanie osobowym 128 wojskowych.
Formowanie jednostek chemicznych dla zabezpieczenia Lotnictwa Operacyjnego nastąpiło Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 056/Org. z dnia 19.07.1960 r., kiedy to w terminie do dnia 30.12.1960 r. sformowano na nowo 27 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej według etatu nr 6/363 o stanie osobowym 60 wojskowych, kompanię sformowano w m. Poznań przy ulicy Solnej.
W 1960 roku na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0102/Org. z dnia 10.12.1960 r. 1 Centralna Składnica i Warsztaty Remontowe Sprzętu Chemicznego została kolejny raz przeformowana, jednostkę przeformowano na etat nr 26/61 o stanie osobowym 66 wojskowych i 9 pracowników cywilnych, oraz powróciła do swojej dawnej nazwy i znowu nazywała się 1 Centralna Składnica Sprzętu Chemicznego. Tym samym zarządzeniem 2, 3 i 8 Okręgową Składnicę Sprzętu Chemicznego przeformowano na etat nr 26/62 o stanie osobowym 11 wojskowych i 3 pracowników cywilnych, następnie 6 Skład Sprzętu Chemicznego przeformowano na etat nr 26/63 o stanie osobowym 17 wojskowych i 4 pracowników cywilnych oraz zmieniono mu nazwę na 6 Składnica Sprzętu Chemicznego Marynarki Wojennej.
Na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego Nr 033/Org. z dnia 27.04.1961 r. w terminie do dnia 30.09.1961 r. rozformowano Pluton Obrony Przeciwchemicznej 8 Dywizji Artylerii.
Brak jednostek chemicznych był odczuwalny w Marynarce Wojennej, w związku z tym Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 036/Org. z dnia 4.05.1961 r. w terminie do dnia 10.06.1961 r. sformowano od podstaw Pluton Obrony Przeciwchemicznej w Świnoujściu według etatu nr 35/399 o stanie osobowym 38 wojskowych.
Na mocy Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego Nr 059/Org. z dnia 15.07.1961 r. przeformowana została 19, 60 Kompania Obrony Przeciwchemicznej na etat nr 5/271 o stanie osobowym 74 wojskowych.
Na mocy Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego Nr 076/Org. z dnia 28.08.1961 r. przeformowana została 25 Kompania Obrony Przeciwchemicznej na etat nr 5/302 o stanie osobowym 64 wojskowych, natomiast 33 Kompania Obrony Przeciwchemicznej na etat nr 5/316 o stanie osobowym 21 wojskowych.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego Nr 091/Org. z dnia 23.09.1961 r. przeformowano Podoficerską Szkołę Wojsk Chemicznych nr 13 w terminie do dnia 30.10.1961 r. na etat nr 12/33 o stanie osobowym 624 wojskowych i 8 pracowników cywilnych znacznie podnosząc możliwości szkoleniowe.
W 1961 roku nastąpiła reorganizacja batalionów, Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0109/Org. z dnia 21.10.1961 r. w terminie do dnia 15.11.1961 r. 4 Batalion Rozpoznania Chemicznego i Odkażania Uzbrojenia oraz 5 Batalion Rozpoznania Chemicznego i Odkażania Uzbrojenia przeformowano na 4 Batalion Zabiegów Specjalnych i Rozpoznania Skażeń oraz 5 Batalion Zabiegów Specjalnych i Rozpoznania Skażeń według etatu nr 12/35 o stanie osobowym 228 wojskowych i 4 pracowników cywilnych, 26 Batalion Obrony Przeciwchemicznej przeformowano w 26 Batalion Odkażania Terenu i Umundurowania według etatu nr 12/34 o stanie osobowym 205 wojskowych i 5 pracowników cywilnych natomiast 2 Pomorski Batalion Miotaczy Ognia przeformowano na 2 Pomorski Batalion Zadymiania i Miotaczy Ognia według etatu nr 12/36 o stanie osobowym 251 wojskowych i 5 pracowników cywilnych. Tym dokumentem sformowano również od nowa 7 Batalion Odkażania Terenu i Umundurowania jako JW 3358 według etatu nr 12/34 o stanie osobowym 205 wojskowych i 3 pracowników cywilnych, rozformowano natomiast 56 Kompanię Odkażania Terenu.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 06/Org. z dnia 26.01.1962 r. w terminie do dnia 15.03.1962 r. przeformowano 58, 61, 63 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej na etat nr 5/271 o stanie osobowym 74 wojskowych.
Na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego Nr 05/Oper. z dnia 14.02.1962 r. dokonano zmiany miejsca postoju 2 Pomorskiego Batalionu Zadymiania i Miotaczy Ognia z m. Grupa do m. Grudziądz przy ulicy Świerczewskiego 44.
W związku z przeformowaniem 3, 4 i 9 Dywizji Piechoty na dywizje zmechanizowane, na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 023/Org. z dnia 7.03.1962 r. 23, 34 i 42 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej przeformowano na etat nr 5/332 o stanie osobowym 25 wojskowych. Jednocześnie 34 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej przeniesiono na nowe miejsce postoju do m. Hrubieszów.
Na mocy Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0107/Org. z dnia 5.09.1962 r. w terminie do dnia 31.10.1962 r. 21 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej przeformowano na etat nr 5/332 o stanie osobowym 25 wojskowych.
Na mocy Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0116/Org. z dnia 26.09.1962 r. przeformowana została 25, 33 Kompania Obrony Przeciwchemicznej na etat nr 5/332 o stanie osobowym 25 wojskowych.
Na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0122/Org. z dnia 3.10.1962 r. Podoficerska Szkoła Wojsk Chemicznych nr 13 przeszła na etat nr 12/37 o stanie osobowym 711 wojskowych i 9 pracowników cywilnych.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 08/Org. z dnia 15.01.1963 r. w terminie do 1.03.1963 r. przeformowano 1 Centralną Składnicę Sprzętu Chemicznego na etat nr 26/104 zwiększając jej stan osobowy do 74 wojskowych i 7 kontraktowych.
Na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 011/Org. z dnia 16.01.1963 r. w związku z przeformowaniem 23 DP na dywizję desantową, przeformowano w terminie do dnia 15.03.1963 r. również 54 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej na etat nr 5/355 o stanie osobowym 23 wojskowych, jednocześnie przenosząc ten pododdział do Brodnicy. Wkrótce jednak Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 074/Org. z dnia 16.05.1963 r. zadecydowano o rozformowaniu 54 Kompanii Obrony Przeciwchemicznej w terminie do dnia 1.07.1963 roku.
Jednostki chemiczne w planie mobilizacyjnym „PM-63”
Pierwotnie część planu mobilizacyjnego „PM-63” dla Wojsk Operacyjnych oraz Wojsk Obrony Terytorialnej Kraju wprowadzono w marcu 1963 r. i wyciągami z tabel z tego okresu posłużyłem się do sporządzenia spisu jednostek chemicznych wojsk operacyjnych i WOTK, jednak dla Marynarki Wojennej, WOP oraz KBW posłużyłem się tabelami z końca 1965 r., gdyż tylko takie miałem dostępne, wobec czego proszę wziąć to pod uwagę, dodam że po wprowadzeniu planu, jednostki wojsk operacyjnych oraz WOTK podlegały zmianom i o tych zmianach piszę w dalszej części artykułu.
Tab.7 Jednostki chemiczne w planie mobilizacyjnym „PM-63”
Nazwa jednostki | Podporządkowanie | Etat "P" | Etat "W" | Termin mobilizacji | Miejsce postoju |
Szefostwo Wojsk Chemicznych MON | MON | 1/515 | Pozostaje "P" | - | Warszawa |
42 Szkolny Pułk Wojsk Chemicznych | WOW/WOTK | Tylko "W" | 020/47 | N+6 | Biskupiec |
1 Batalion Obrony Przeciwchemicznej MW | MW/WOTK | Tylko "W" | 034/191 | N+3 | Ustka |
2 Batalion Obrony Przeciwchemicznej FOW | MW/WOTK | Tylko "W" | 034/192 | N+3 | Gdynia |
3 Batalion Obrony Przeciwchemicznej FOW | MW/WOTK | Tylko "W" | 034/192 | N+3 | Świnoujście |
6 Batalion Zabiegów Specjalnych | 2A | Tylko "W" | 012/18 | N+3 | Zgorzelec |
18 Samodzielny Batalion Obrony Przeciwchemicznej MSW | MSW/KBW | Tylko "W" | 0309/117 | SA/N+2 | Rzeszów |
19 Batalion Odkażania Terenu | 2A | Tylko "W" | 012/17 | N+3 | Zgorzelec |
20 Zapasowy Batalion Wojsk Chemicznych | Front | Tylko "W" | 028/54 | N+3 | Biskupiec |
30 Batalion Odkażania Terenu | 4A | Tylko "W" | 012/17 | N+3 | Grudziądz |
39 Batalion Zabiegów Specjalnych | 1A | Tylko "W" | 012/18 | N+3 | Toruń |
47 Batalion Odkażania Terenu | 1A | Tylko "W" | 012/17 | N+3 | Grudziądz |
48 Batalion Zadymiania | Front | Tylko "W" | 012/19 | N+4 | Grudziądz |
74 Batalion Zabiegów Specjalnych | Front | Tylko "W" | 012/18 | N+3 | Zgorzelec |
79 Batalion Odkażania Terenu | Front | Tylko "W" | 012/17 | N+3 | Zgorzelec |
88 Batalion Zabiegów Specjalnych | Front | Tylko "W" | 012/18 | N+3 | Toruń |
12 Kompania Miotaczy Ognia | 1A | Tylko "W" | 012/15 | N+3 | Grudziądz |
15 Kompania Miotaczy Ognia | 1A | Tylko "W" | 012/15 | N+3 | Grudziądz |
17 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 11 DPanc | 5/271 | Pozostaje "P" | - | Zgorzelec |
19 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 12 DZ | 5/271 | Pozostaje "P" | - | Szczecin |
21 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 2 DZ | 5/332 | 05/160 | N+3 | Kłodzko |
23 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 4 DZ | 5/332 | 05/160 | N+3 | Międzyrzecz |
25 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 15 DZ | 5/332 | 05/160 | N+2 | Olsztyn |
27 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | Lotnictwo Oper. | 6/363 | 012/16 | N+2 | Poznań |
33 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 1 DZ | 5/332 | 05/160 | N+2 | Legionowo |
34 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 3 DZ | 5/332 | 05/160 | N+3 | Hrubieszów |
42 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 9 DZ | 5/332 | 05/160 | N+3 | Łańcut |
54 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 23 DDes | 5/355 | Pozostaje "P" | - | Brodnica |
58 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 10 DPanc | 5/271 | Pozostaje "P" | - | Opole |
59 Kompania Odkażania Umundurowania | 2A | Tylko "W" | 012/21 | N+3 | Zgorzelec |
60 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 5 DPanc | 5/271 | Pozostaje "P" | - | Gubin-Komorów |
61 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 16 DPanc | 5/271 | Pozostaje "P" | - | Elbląg |
63 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 20 DPanc | 5/271 | Pozostaje "P" | - | Szczecinek |
64 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 8 DZ | 5/240 | 05/160 | N+2 | Koszalin |
68 Kompania Odkażania Umundurowania | Front | Tylko "W" | 012/21 | N+3 | Zgorzelec |
69 Kompania Miotaczy Ognia | 4A | Tylko "W" | 012/15 | N+3 | Grudziądz |
70 Kompania Odkażania Umundurowania | 1A | Tylko "W" | 012/21 | N+3 | Grudziądz |
71 Kompania Odkażania Umundurowania | 4A | Tylko "W" | 012/21 | N+4 | Grudziądz |
74 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | WOPK/WOTK | Tylko "W" | 012/16 | N+2 | Warszawa |
76 Kompania Miotaczy Ognia | 2A | Tylko "W" | 012/15 | N+3 | Grudziądz |
84 Kompania Rozpoznania Skażeń | 1A | Tylko "W" | 012/20 | N+2 | Toruń |
87 Kompania Miotaczy Ognia | 2A | Tylko "W" | 012/15 | N+3 | Grudziądz |
92 Kompania Obrony Przeciwchemicznej Polowej Bazy Frontu | Tylko "W" | 026/6 | N+2 | Biskupiec | |
93 Kompania Rozpoznania Skażeń | 2A | Tylko "W" | 012/20 | N+2 | Zgorzelec |
95 Kompania Obrony Przeciwchemicznej Polowej Bazy Frontu | 8 PBF | Tylko "W" | 026/6 | N+2 | Biskupiec |
96 Kompania Rozpoznania Skażeń | Front | Tylko "W" | 012/20 | N+2 | Toruń |
97 Kompania Rozpoznania Skażeń | Front | Tylko "W" | 012/20 | N+2 | Zgorzelec |
99 Kompania Obrony Przeciwchemicznej Polowej Bazy Frontu | Tylko "W" | 026/6 | N+2 | Milicz | |
102 Kompania Obrony Przeciwchemicznej Polowej Bazy Frontu | Tylko "W" | 026/6 | N+2 | Komorowo | |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 1 KOPK | Tylko "W" | 012/6 | N+2 | Warszawa |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 2 KOPK | Tylko "W" | 012/6 | N+2 | Bydgoszcz |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 2 BSap | Tylko "W" | 013/121 | N+2 | Kazuń |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 3 KOPK | Tylko "W" | 012/6 | N+2 | Wrocław |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 3 BWK | Tylko "W" | 012/13 | N+3 | Inowrocław |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 4 BSap | Tylko "W" | 013/121 | N+3 | Gorzów Wlkp. |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 5 BSap | Tylko "W" | 013/121 | N+2 | Szczecin-Podjuchy |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 7 BPont | Tylko "W" | 012/13 | N+2 | Dęblin |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 7 BWK | Tylko "W" | 012/13 | N+6 | Inowrocław |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 8 BSap | Tylko "W' | 013/121 | N+6 | Elbląg |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 8 DLMSz | Tylko "W" | 012/6 | N+2 | Bydgoszcz |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 9 DA OPK | Tylko "W" | 012/6 | N+2 | Warszawa |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 9 DLM | Tylko "W" | 012/6 | N+2 | Malbork |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 10 BMost | Tylko "W" | 013/121 | N+3 | Płock |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 11 DLM | Tylko "W" | 012/6 | N+2 | Świdwin |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 12 BDr | Tylko "W" | 013/121 | N+3 | Modlin |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 13 DA OPK | Tylko "W" | 012/6 | N+2 | Bytom |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 16 DLMSz | Tylko "W" | 012/6 | N+2 | Piła |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | MW/WOTK | Tylko "W" | 35/431 | N+3 | Hel |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | MW/WOTK | Tylko "W" | 35/431 | N+3 | Kołobrzeg |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | MW/WOTK | 35/431 | Pozostaje "P" | - | Ustka |
1 Centralna Składnica Sprzętu Chemicznego | WOW/WOTK | 26/104 | Pozostaje "P" | - | Komorowo |
2 Okręgowa Składnica Sprzętu Chemicznego | POW/WOTK | 26/62 | Pozostaje "P" | - | Grupa |
3 Okręgowa Składnica Sprzętu Chemicznego | ŚOW/WOTK | 26/62 | Pozostaje "P" | - | Milicz |
4 Polowy Skład Sprzętu Chemicznego | MW/WOTK | Tylko "W" | 026/11 | N+3 | Gdynia |
5 Składnica Sprzętu Chemicznego MW | MW/WOTK | Tylko "W" | 26/114 | N+2 | Świnoujście |
6 Składnica Sprzętu Chemicznego MW | MW/WOTK | 26/114 | Pozostaje "P" | - | Gdynia |
8 Okręgowa Składnica Sprzętu Chemicznego | WOW/WOTK | 26/62 | Pozostaje "P" | - | Łomża |
28 Polowy Skład Sprzętu Chemicznego Armii | 4A | Tylko "W" | 026/11 | N+3 | Komorowo |
29 Polowy Skład Sprzętu Chemicznego Frontu | Front | Tylko "W" | 026/10 | N+3 | Komorowo |
61 Polowy Skład Sprzętu Chemicznego Armii | 1A | Tylko "W" | 026/11 | N+3 | Grupa |
99 Polowy Skład Sprzętu Chemicznego Armii | 2A | Tylko "W" | 026/11 | N+3 | Milicz |
Ośrodek Badawczy Sprzętu Chemicznego | WOW/WOTK | 12/31 | Pozostaje "P" | - | Rembertów |
Oficerska Szkoła Wojsk Chemicznych | WOW/WOTK | 20/481 | Pozostaje "P" | - | Kraków |
W związku z przeformowaniem związków taktycznych na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 057/Org. z dnia 8.04.1963 r. przeformowanie dotknęły również 17 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej, która przeszła na etat nr 5/271 o stanie osobowym 74 wojskowych.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 042/Oper. z dnia 16.05.1963 r. Szefostwo Wojsk Chemicznych MON przebazowano do Rembertowa.
Na podstawie zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 00359/X z dnia 27.06.1963 r. do planu mobilizacyjnego wpisano do składu Wojsk Operacyjnych 30 Polowy Skład Sprzętu Chemicznego Frontu, który miał mobilizowany być w Komorowie według etatu nr 026/10 w terminie N+4 oraz 36 Laboratorium Chemiczne Frontu, które miało być mobilizowane w Rembertowie według etatu nr 012/22 w terminie N+2.
Kolejne przeformowanie w wojskach chemicznych to Zarządzenie Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0114/Org. z dnia 30.07.1963 r., 6 Składnica Sprzętu Chemicznego Marynarki Wojennej w terminie do 30.09.1963 r. została przeformowana na etat nr 26/114 o stanie osobowym 21 wojskowych i 4 pracowników cywilnych, jednocześnie w meldunku po wykonaniu tego zarządzenia wykazano jako miejsce postoju tej składnicy m. Gdynia-Pogórze przy ulicy Leśnej.
W sierpniu na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 00475/X z dnia 22.08.1963 r. z planu mobilizacyjnego skreślono Pluton Obrony Przeciwchemicznej 8 DLMSz. Następnie Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 00597/X z dnia 8.10.1963 r. z planu mobilizacyjnego skreślono Pluton Obrony Przeciwchemicznej 16 DAPlot oraz Pluton Obrony Przeciwchemicznej 11 DAPlot.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0133/Org. z dnia 13.09.1963 r. rozformowano Plutony Obrony Przeciwchemicznej 11 i 16 Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej, proces rozformowania miał być zakończony do dnia 31.10.1963 roku.
Pod koniec 1963 roku doszło do kolejnej zmiany na mapie garnizonów chemicznych Sił Zbrojnych PRL, Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 096/Oper. z dnia 7.10.1963 r. w terminie do dnia 20.12.1963 r. nakazano przebazowanie 4 Batalionu Zabiegów Specjalnych i Rozpoznania Skażeń z Torunia do m. Brodnica przy ulicy Czwartaków 1.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0156/Org. z dnia 13.11.1963 r. w terminie do dnia 20.12.1963 r. Oficerską Szkołę Wojsk Chemicznych przeformowano na etat nr 20/526 o stanie osobowym 192 wojskowych i 23 pracowników cywilnych.
Na podstawie Rozkazu Dowódcy Pomorskiego Okręgu Wojskowego Nr 0273 z dnia 13.11.1963 r. przeniesiono 2 Pomorski Batalion Zadymiania i Miotaczy Ognia kolejne raz, tym razem w obrębie jednego miasta, jednostka przeszła w Grudziądzu na ulicę Jagiellończyka 32.
Na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0159/Org. z dnia 28.11.1963 r. w składzie 9 Flotylli Obrony Wybrzeża w terminie do dnia 31.01.1964 r. sformowano Pluton Obrony Przeciwchemicznej w Ustce według etatu nr 35/431 o stanie osobowym 41 wojskowych.
Kontynuując rozwój wojsk chemicznych, na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0163/Org. z dnia 29.11.1963 r. w terminie do dnia 28.02.1964 r. rozformowano 2 Pomorski Batalion Zadymiania i Miotaczy Ognia, a następnie sformowano od podstaw 2 Batalion Zabiegów Specjalnych i Rozpoznania Skażeń, jako JW 1442 według etatu nr 12/39 o stanie osobowym 169 wojskowych i 3 pracowników cywilnych. Batalion sformowano w Grudziądzu, kolejną od podstaw sformowaną jednostką tym zarządzeniem była 24 Kompania Zabiegów Specjalnych i Rozpoznania Skażeń jako JW 1501 według etatu nr 12/38 o stanie etatowym 51 wojskowych, kompanię tą formowano w m. Brodnica i początkowo była ona podporządkowana dowódcy Pomorskiego OW. Tym samym dokumentem sformowano również 6 Batalion Zabiegów Specjalnych i Rozpoznania Skażeń, jako JW. 1438 według etatu nr 12/39 w m. Biskupiec.
W 1964 roku, na początku roku postanowiono Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 03/Org. z dnia 3.01.1964 r. sformować z przeznaczeniem dla 6 Dywizji Powietrzno-Desantowej 22 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej w Oświęcimiu, według etatu nr 2/278 o stanie osobowym 58 wojskowych.
Następnie Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 017/Org. z dnia 30.01.1964 r. w terminie do dnia 10.03.1964 r. przeformowano 27 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej na etat nr 6/442 o stanie osobowym 60 wojskowych.
W związku z dużymi zmianami w jednostkach chemicznych które dokonały się w 1963 r. Szefostwo Wojsk Chemicznych wysłało do Szefa Zarządu X Sztabu Generalnego WP pismo nr 004 z dnia 31.01.1964 r. w którym zaproponowano szereg zmian w planie mobilizacyjnym „PM-63” odnośnie jednostek chemicznych. Zmiany te dokonały się w późniejszym okresie roku i zostały odzwierciedlone w zarządzeniach z Zarządu X Sztabu Generalnego WP.
Na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 022/Org. z dnia 17.02.1964 r. w terminie do dnia 15.03.1964 r. sformowano od podstaw w składzie Katowickiej Brygady Obrony Terytorialnej 8 Batalion Obrony przed Bronią Masowego Rażenia Obrony Terytorialnej jako JW 2119 według etatu nr 15/72 o stanie etatowym 544 wojskowych i 4 pracowników cywilnych.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 013/Oper. z dnia 25.02.1964 r. przeniesiono w terminie do dnia 15.05.1964 r. 63 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej z m. Szczecinek do m. Czarne.
W marcu Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 00185/X z dnia 03.1964 r. wprowadzono etat nr 013/133 dla Plutonu Obrony Przeciwchemicznej 2 CBSap, Plutonu Obrony Przeciwchemicznej 4 BSap, Plutonu Obrony Przeciwchemicznej 5 BSap, Plutonu Obrony Przeciwchemicznej 7 BPont, Plutonu Obrony Przeciwchemicznej 8 CBSap, wpisano również 22 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej sformowaną dla 6 DPD istniejąca zarówno na czas pokoju i wojny, wprowadzono też jednostki wojenne mobilizowane przez dowódcę 6 Batalionu Zabiegów Specjalnych i Rozpoznania Skażeń, mianowicie 18 Batalion Zabiegów Specjalnych według etatu nr 012/18, mobilizowany w terminie N+3 oraz 65 Kompanię Rozpoznania Skażeń według etatu nr 012/20, mobilizowaną w terminie N+2. Obie te jednostki czasu wojennego miały być formowane w Biskupcu. Wpisano również jako nowe jednostki frontu 4 Polowy Warsztat Naprawy Sprzętu Chemicznego Frontu według etatu nr 026/12, mobilizowaną w terminie N+3 w m. Komorowo oraz 66 Kompanię Rozpoznania Skażeń według etatu nr 012/20, mobilizowaną w terminie N+2 w m. Grudziądz. Zmieniono również miejsce mobilizowania 102 Kompanii Obrony Przeciwchemicznej PBF z m. Komorowo na m. Grudziądz oraz 88 Batalionu Zabiegów Specjalnych którego mobilizację przeniesiono z m. Toruń do m. Grudziądz. Wpisano do planu istniejącą na czas pokojowy sformowaną rok wcześniej 24 Kompanię Zabiegów Specjalnych i Rozpoznania Skażeń oraz tylko na czas wojenny dwa plutony obrony przeciwchemicznej dla Wojsk OTK według etatów nr 012/26. W planie w części odnośnie Wojsk OPK Pluton Obrony Przeciwchemicznej 1 KOPK, Pluton Obrony Przeciwchemicznej 2 KOPK oraz Pluton Obrony Przeciwchemicznej 3 KOPK otrzymały etat nr 012/24, 27 oraz 74 Kompania Obrony Przeciwchemicznej otrzymały etat nr 012/23. W Marynarce Wojennej do planu wpisano Pluton Obrony Przeciwchemicznej w Ustce istniejący w czasie pokoju oraz Pluton Obrony Przeciwchemicznej w Kołobrzegu na czas wojenny, według etatu nr 35/431, skreślono natomiast 72 i 73 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej, natomiast Pluton Obrony Przeciwchemicznej na Helu otrzymał etat nr 35/431. Również w związku z rozformowaniem 2 Pomorskiego Batalionu Zadymiania i Miotaczy Ognia, z planu skreślono wszystkie jednostki które miały być mobilizowane na jego bazie, tzn. 12, 15, 69, 76, 87 Kompanie Miotaczy Ognia oraz 48 Batalion Zadymiania.
Na mocy Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 065/Org. z dnia 10.06.1964 r. w terminie do dnia 31.10.1964 r. 21, 25 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej przeformowano na etat nr 5/370 o stanie osobowym 13 wojskowych.
W lipcu wprowadzono kolejną zmianę do planu mobilizacyjnego „PM-63”, na podstawie pisma 00382/X z dnia 07.1964 r. wpisano zadanie mobilizowania od nowa Szefostwa Wojsk Chemicznych Dowództwa Frontu, natomiast Szefostwo Wojsk Chemicznych MON miało przejść na etat wojenny 01/75.
Na mocy Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0102/Org. z dnia 24.08.1964 r. w terminie do dnia 30.11.1964 r. 64 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej przeformowano na etat nr 5/271 o stanie osobowym 74 wojskowych.
W październiku 1964 r. do planu mobilizacyjnego „PM-63” wprowadzono Zapasowe Dywizje Zmechanizowane, które miały być od podstaw mobilizowane na czas wojenny, w związku z tym na podstawie pisma 00592 z dnia 26.10.1964 r. wpisano do planu mobilizacyjnego 26 Zapasową Dywizję Zmechanizowaną oraz w jej składzie 46 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej według etatu nr 020/34, która miała się mobilizować w Hrubieszowie, oraz 28 Zapasową Dywizję Zmechanizowaną i w jej składzie 28 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej według etatu nr 020/34, która miała się mobilizować w Tarnowie.
Na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0159/Org. z dnia 31.12.1964 r. rozformowano 34 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej, która była jednostką 3 Dywizji Zmechanizowanej oraz 42 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej, która była jednostką 9 Dywizji Zmechanizowanej. Jednostki te jednak nie zniknęły całkowicie, gdyż zostały wpisane do planu mobilizacyjnego Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 00145/X z dnia 4.03.1965 r. jako jednostki mobilizowane na czas wojenny od nowa, z tym że 42 kopchem miała być mobilizowana w m. Rzeszów.
Na mocy Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 0047/X z dnia 21.01.1965 r. zmieniono miejsce mobilizacji Plutonu Obrony Przeciwchemicznej 13 DA OPK z m. Bytom do m. Katowice-Wełnowiec.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 00145/X z dnia 4.03.1965 r. do planu mobilizacyjnego wpisano kolejną dywizję mobilizowaną tylko na czas wojenny, była to 31 Dywizja Desantowa, w związku z tym wpisano także jej pododdział chemiczny jakim była 47 Kompania Rozpoznania Ogólnego i Skażeń, która miała być mobilizowana według etatu nr 02/166 w m. Gdańsk-Wrzeszcz. Wpisano również Pluton Obrony Przeciwchemicznej 60 BA OPK, który miał mobilizować się według etatu nr 012/24 w m. Gdynia.
W marcu 1965 r. na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 013/Org. z dnia 10.03.1965 r. sformowano w terminie do dnia 30.03.1965 r. 9 Batalion Obrony przed Bronią Masowego Rażenia jako JW 2141 według etatu nr 15/72 w m. Koźle jako jednostkę podporządkowaną Katowickiej Brygadzie Obrony Terytorialnej.
Dla zachowania tradycji bojowych na mocy Rozkazu Ministra Obrony Narodowej Nr Pf-15/MON z dnia 24.04.1965 r. 6 Batalion Zabiegów Specjalnych i Rozpoznania Skażeń zmienił nazwę na 3 Batalion Zabiegów Specjalnych i Rozpoznania Skażeń.
W celu zachowania tradycji na mocy Rozkazu Ministra Obrony Narodowej Nr 22/MON z dnia 24.04.1965 r. 5 Batalion Zabiegów Specjalnych i Rozpoznania Skażeń zmienił nazwę na 1 Batalion Zabiegów Specjalnych i Rozpoznania Skażeń.
Na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 00428/X z dnia 26.06.1965 r. zmieniono miejsce mobilizacji 47 Kompanii Rozpoznania Ogólnego i Skażeń 31 DDes z m. Gdańsk-Wrzeszcz do m. Lębork.
W związku z przejściem 8 Polowej Bazy Frontu z Wojsk Operacyjnych do Wojsk OTK oraz przemianowaniem jej na 8 Szefostwo Wysuniętej Bazy Obszaru Kraju, pismem Głównego Kwatermistrzostwa WP nr 0085 z dnia 17.07.1965 r. dokonano zmiany podporządkowania 8 PBF, w związku z tym pismem Głównego Kwatermistrza WP nr 0096 z dnia 6.08.1965 r. przemianowano 95 Kompanię Obrony Przeciwchemicznej PBF na 95 Kompania Obrony Przeciwchemicznej Tyłów. Zmian w tabeli mobilizacyjnej dokonano jednak dopiero w grudniu Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 00775 z dnia 12.1965 r.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 081/Org. z dnia 16.08.1965 r. Podoficerską Szkołę Wojsk Chemicznych nr 13 przemianowano na Szkoła Podoficerów i Młodszych Specjalistów Wojsk Chemicznych nr 13.
Podczas reorganizacji wojennego ustawienia 12 Brygady Drogowo-Eksploatacyjnej na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 00669/X z dnia 15.10.1965 r. Pluton Obrony Przeciwchemicznej 12 BDE przeniesiono na etat nr 013/133, jednocześnie w planie mobilizacyjnym zaktualizowany nazwy jednostek zmienione w 1965 roku.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 043/Oper. z dnia 31.08.1965 r. dokonano przeniesienia Plutonu Obrony Przeciwchemicznej ze Świnoujścia do m. Międzyzdroje, przeniesienia dokonano w dniu 4.10.1965 r.
Tab.8 Jednostki wojsk chemicznych wg stanu na 31.12.1965
Nazwa jednostki | Podporządkowanie | Etat "P" | Etat "W" | Miejsce postoju |
Szefostwo Wojsk Chemicznych MON | MON | 1/515 | 01/75 | Rembertów |
1 Centralna Składnica Sprzętu Chemicznego | WOW | 26/104 | Pozostaje "P" | Komorowo |
2 Okręgowa Składnica Sprzętu Chemicznego | POW | 26/62 | Pozostaje "P" | Grupa |
3 Okręgowa Składnica Sprzętu Chemicznego | ŚOW | 26/62 | Pozostaje "P" | Milicz |
4 Polowy Skład Sprzętu Chemicznego | MW/WOTK | Tylko "W" | 026/11 | Gdynia |
5 Składnica Sprzętu Chemicznego MW | MW/WOTK | Tylko "W" | 26/114 | Świnouście |
6 Składnica Sprzętu Chemicznego MW | MW/WOTK | 26/114 | Pozostaje "P" | Gdynia-Pogórze |
8 Okręgowa Składnica Sprzętu Chemicznego | WOW/WOTK | 26/62 | Pozostaje "P" | Łomża |
28 Polowy Skład Sprzętu Chemicznego Armii | 4A | Tylko "W" | 026/11 | Komorowo |
29 Polowy Skład Sprzętu Chemicznego Frontu | Front | Tylko "W" | 026/10 | Komorowo |
30 Polowy Skład Sprzętu Chemicznego Frontu | Front | Tylko "W" | 026/10 | Komorowo |
61 Polowy Skład Sprzętu Chemicznego Armii | 1A | Tylko "W" | 026/11 | Grupa |
99 Polowy Skład Sprzętu Chemicznego Armii | 2A | Tylko "W" | 026/11 | Milicz |
Ośrodek Badawczy Sprzętu Chemicznego | MON | 12/31 | Pozostaje "P" | Rembertów |
36 Laboratorium Chemiczne Frontu | Front | Tylko "W" | 012/22 | Rembertów |
4 Polowy Warsztat Naprawy Sprzętu Chemicznego Frontu | Front | Tylko "W" | 026/12 | Komorowo |
Oficerska Szkoła Wojsk Chemicznych | MON | 20/526 | Pozostaje "P" | Kraków |
Szkoła Podoficerów i Młodszych Specjalistów Wojsk Chemicznych nr 13 | WOW | 12/37 | Tylko "P" | Biskupiec |
42 Szkolny Pułk Wojsk Chemicznych | WOW/WOTK | Tylko "W" | 020/47 | Biskupiec |
1 Batalion Obrony Przeciwchemicznej MW | MW/WOTK | Tylko "W" | 034/191 | Ustka |
1 Batalion Zabiegów Specjalnych i Rozpoznania Skażeń | ŚOW | 12/35 | Tylko "P" | Zgorzelec |
2 Batalion Obrony Przeciwchemicznej MW | MW/WOTK | Tylko "W" | 034/192 | Gdynia |
2 Batalion Zabiegów Specjalnych i Rozpoznania Skażeń | POW | 12/39 | Tylko "P" | Grudziądz |
3 Batalion Obrony Przeciwchemicznej MW | MW/WOTK | Tylko "W" | 034/192 | Świnoujście |
3 Batalion Zabiegów Specjalnych i Rozpoznania Skażeń | POW | 12/39 | Tylko "P" | Biskupiec |
4 Batalion Zabiegów Specjalnych i Rozpoznania Skażeń | POW | 12/35 | Tylko "P" | Brodnica |
6 Batalion Zabiegów Specjalnych | 2A | Tylko "W" | 012/18 | Zgorzelec |
7 Batalion Odkażania Terenu i Umundurowania | ŚOW | 12/34 | Tylko "P" | Zgorzelec |
8 Batalion Obrony przed Bronią Masowego Rażenia Obrony Terytorialnej | KBOT/WOTK | 15/72 | Pozostaje "P" | Borynia |
9 Batalion Obrony przed Bronią Masowego Rażenia | KBOT/WOTK | 15/72 | Pozostaje "P" | Koźle |
18 Samodzielny Batalion Obrony Przeciwchemicznej MSW | MSW/KBW | Tylko "W" | 0309/117 | Rzeszów |
18 Batalion Zabiegów Specjalnych | 4A | Tylko "W" | 012/18 | Biskupiec |
19 Batalion Odkażania Terenu | 2A | Tylko "W" | 012/17 | Zgorzelec |
20 Zapasowy Batalion Wojsk Chemicznych | Front | Tylko "W" | 028/54 | Biskupiec |
26 Batalion Odkażania Terenu i Umundurowania | POW | 12/34 | Tylko "P" | Grudziądz |
30 Batalion Odkażania Terenu | 4A | Tylko "W" | 012/17 | Grudziądz |
39 Batalion Zabiegów Specjalnych | 1A | Tylko "W" | 012/18 | Brodnica |
47 Batalion Odkażania Terenu | 1A | Tylko "W" | 012/17 | Grudziądz |
74 Batalion Zabiegów Specjalnych | Front | Tylko "W" | 012/18 | Zgorzelec |
79 Batalion Odkażania Terenu | Front | Tylko "W" | 012/17 | Zgorzelec |
88 Batalion Zabiegów Specjalnych | Front | Tylko "W" | 012/18 | Brodnica |
17 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 11 DZ | 5/271 | Pozostaje "P" | Zgorzelec |
19 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 12 DZ | 5/271 | Pozostaje "P" | Szczecin |
21 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 2 DZ | 5/370 | 05/160 | Kłodzko |
22 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 6 DPD | 2/278 | Pozostaje "P" | Oświęcim |
23 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 4 DZ | 5/332 | 05/160 | Międzyrzecz |
24 Kompania Zabiegów Specjalnych i Rozpoznania Skażeń | POW | 12/38 | Tylko "P" | Brodnica |
25 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 15 DZ | 5/370 | 05/160 | Olsztyn |
27 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | Lotnictwo Oper. | 6/442 | 012/23 | Poznań |
28 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 28 ZDZ | Tylko "W" | 020/34 | Tarnów |
33 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 1 DZ | 5/332 | 05/160 | Legionowo |
34 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 3 DZ | Tylko "W" | 05/160 | Hrubieszów |
42 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 9 DZ | Tylko "W" | 05/160 | Rzeszów |
46 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 26 ZDZ | Tylko "W" | 020/34 | Hrubieszów |
47 Kompania Rozpoznania Ogólnego i Skażeń | 31 DDes | Tylko "W" | 02/166 | Lębork |
58 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 10 DPanc | 5/271 | Pozostaje "P" | Opole |
59 Kompania Odkażania Umundurowania | 2A | Tylko "W" | 012/21 | Zgorzelec |
60 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 5 DPanc | 5/271 | Pozostaje "P" | Gubin |
61 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 16 DPanc | 5/271 | Pozostaje "P" | Elbląg |
63 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 20 DPanc | 5/271 | Pozostaje "P" | Czarne |
64 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | 8 DZ | 5/271 | 05/160 | Koszalin |
65 Kompania Rozpoznania Skażeń | 4A | Tylko "W" | 012/20 | Biskupiec |
66 Kompania Rozpoznania Skażeń | Front | Tylko "W" | 012/20 | Grudziądz |
68 Kompania Odkażania Umundurowania | Front | Tylko "W" | 012/21 | Zgorzelec |
70 Kompania Odkażania Umundurowania | 1A | Tylko "W" | 012/21 | Grudziądz |
71 Kompania Odkażania Umundurowania | 4A | Tylko "W" | 012/21 | Grudziądz |
74 Kompania Obrony Przeciwchemicznej | WOPK/WOTK | Tylko "W" | 012/23 | Warszawa |
77 Samodzielna Kompania Obrony Przeciwchemicznej | MW | 35/393 | Tylko "P" | Gdynia-Pogórze |
84 Kompania Rozpoznania Skażeń | 1A | Tylko "W" | 012/20 | Brodnica |
92 Kompania Obrony Przeciwchemicznej Polowej Bazy Frontu | Tylko "W" | 026/6 | Biskupiec | |
93 Kompania Rozpoznania Skażeń | 2A | Tylko "W" | 012/20 | Zgorzelec |
95 Kompania Obrony Przeciwchemicznej Tyłów | 8 WBOK | Tylko "W" | 026/6 | Biskupiec |
96 Kompania Rozpoznania Skażeń | Front | Tylko "W" | 012/20 | Brodnica |
97 Kompania Rozpoznania Skażeń | Front | Tylko "W" | 012/20 | Zgorzelec |
99 Kompania Obrony Przeciwchemicznej Polowej Bazy Frontu | Tylko "W" | 026/6 | Milicz | |
102 Kompania Obrony Przeciwchemicznej Polowej Bazy Frontu | Tylko "W" | 026/6 | Grudziądz | |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 1 KOPK | Tylko "W" | 012/24 | Warszawa |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 2 KOPK | Tylko "W" | 012/24 | Bydgoszcz |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 2 BSap | Tylko "W" | 013/133 | Kazuń |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 3 KOPK | Tylko "W" | 012/24 | Wrocław |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 3 BWK | Tylko "W" | 012/13 | Inowrocław |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 4 BSap | Tylko "W" | 013/133 | Gorzów Wielkopolski |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 5 BSap | Tylko "W" | 013/133 | Szczecin-Podjuchy |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 7 BPont | Tylko "W" | 013/133 | Dęblin |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 7 BWK | Tylko "W" | 012/13 | Inowrocław |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 8 BSap | Tylko "W" | 013/133 | Elbląg |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 9 DA OPK | Tylko "W" | 012/6 | Warszawa |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 9 DLM | Tylko "W" | 012/6 | Malbork |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 10 BMost | Tylko "W" | 013/121 | Płock |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 11 DLM | Tylko "W" | 012/6 | Świdwin |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 12 BDE | Tylko "W" | 013/133 | Modlin |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 13 DA OPK | Tylko "W" | 012/6 | Katowice-Wełnowiec |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 16 DLMSz | Tylko "W" | 012/6 | Piła |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 60 BA OPK | Tylko "W" | 012/24 | Gdynia |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 9 FOW | 35/431 | Pozostaje "P" | Ustka |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | 8 FOW | 35/399 | Pozostaje "P" | Międzyzdroje |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | MW/WOTK | Tylko "W" | 35/431 | Hel |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | MW/WOTK | Tylko "W" | 35/431 | Kołobrzeg |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | WOTK | Tylko "W" | 012/26 | Brodnica |
Pluton Obrony Przeciwchemicznej | WOTK | Tylko "W" | 012/26 | Brodnica |
Mapa 3. Dyslokacja jednostek wojsk chemicznych na dzień 31.12.1965 r. (mapa wykonana z wykorzystaniem map OpenStreetMap www.openstreetmap.org) - KLIKNIJ W MAPĘ ŻEBY POWIĘKSZYĆ !
To koniec części I opracowania o wojskach chemicznych, w przygotowaniu część II.
Źródła: Centralne Archiwum Wojskowe
Mapy: Wykonanie własne na podkładach map z www.openstreetmap.org
Autor: Jacek Tymoczko